VEINSTEIN, Gilles

18 Temmuz 1945’te Paris’te çok kültürlü bir aile ortamında dünyaya geldi. İyi bir eğitim alarak École Normale Supérieure’den mezun oldu ve tarih “agrégation”u sınavından başarıyla geçti (1970). Bu okulda talebe iken Alexandre Bennigsen’in tavsiyeleri üzerine Osmanlı medeniyetiyle ilgilenmeye başladı. École des Langues Orientales’da Louis Bazin’in derslerinde Türkçe’yi öğrendikten sonra École des Hautes Études’de Osmanlı paleografyası ve diplomatiği üzerinde çalıştı. Pertev Naili Boratav, Irène Beldiceanu-Steinherr ve Nicoarǎ Beldiceanu’dan ders aldı. Askerlik hizmetinden sonra École des Hautes Études en Sciences Sociales’a girdi, burada 1986’da “directeur d’études” seçildi. Her yıl değişen konular hakkında Osmanlı belgelerinin okunup değerlendirildiği seminerine meslektaşları yanında Fransa ve diğer ülkelerden gelen talebeler de katılıyordu. Ayrıca Centre National de la Recherche Scientifique’te Türk medeniyeti hakkındaki araştırmalara önemli katkıda bulundu; 1984’te Histoire de l’Empire Ottoman, de l’Europe Orientale et de la Turquie adlı heyetin müdürü olarak çalışmalarını sürdürdü. Birkaç yıl sonra bu heyetin Louis Bazin ve James Hamilton’un heyetiyle birleştirilmesinden meydana gelen Études Turques et Ottomanes’ın da müdürlüğüne getirildi. Bu heyet halen, Centre d’Études Turques, Ottomanes et Centre-asiatiques adıyla çalışmalarını sürdürmektedir. Veinstein ölümüne kadar Turcica dergisinin müdürlüğünü de yaptı. O dönemde Fransa’da gittikçe artan bir ilgi çeken Osmanlı tarihinin Avrupa’da en önemli uzmanlarından biri olarak 1998 Aralığında Collège de France’a seçildi. Fransa’nın bu en prestijli kurumunda Histoire turque et ottomane adlı kürsünün kurulması, hem bu tetkiklerin Fransa’da kazandığı önemin hem de Veinstein’in yaptığı katkının bir sonucudur. Veinstein 5 Şubat 2013’te Paris’te öldü.

Gilles Veinstein, akademik kariyerinin başlarında Alexandre Bennigsen’in asistanı olarak Karadeniz Bölgesi (Rus stepleri) ve Kırım Hanlığı ile Osmanlı Devleti’nin münasebetlerini araştırmıştır. Çalıştığı konulardan biri de Kazak (Ukrayna) meselesinin ortaya çıkışıdır, fakat daha geniş bir çerçevede ticaret ve vergilerin tarihini inceliyordu. Osmanlılar’ın yerleştikleri ülkelerde oluşturdukları yeni kurumlarla fetihten önce var olan kurumların devamı üzerinde durmuş, bu hususta Kıbrıs’a dair önemli bir makale yazmış, çiftlikler, âyanlar, yahudiler vb. konularla da ilgilenmiştir. Giderek imparatorluğun merkezî işlerine yönelmiş, Osmanlı Devleti’nin kurumları hakkında çalışmıştır. Üzerinde çalıştığı konular arasında Osmanlı ordusunun teşkilâtı, merkezî idare, tercümanlar, şahinciler, ehl-i hiref, ilmiye teşkilâtı ve nâibler yer alıyordu. Bunun yanında Macar, Habsburg ve Fransa ile Osmanlı sultanlarının münasebetlerini araştırmıştır. Hastalığının ortaya çıktığı sıralarda iki büyük projeyle uğraşıyordu. Bunlardan ilki Fransa krallarına gönderilen Osmanlı padişahlarının nâmelerini toplayıp neşretmek, ikincisi de kapıkulları hakkında ciddi bir inceleme yapmaktı. Bu çalışmalarının ilk neticelerini Collège de France’daki derslerinde ortaya koymuştu. Devletin yanında sultanların yeri ve rolü de ilgisini çekmiştir. Osmanlı sultanı yalnız kendi imparatorluğunun değil dünyanın nizamı için de gerekli bir figürdü. Osmanlı padişahlarının vâkıa ve ideoloji bakımından kimliklerini ortaya koymak amacıyla fermanların diplomatiğini titizlikle inceliyor, Osmanlı kroniklerinin padişahların cülûs ve ölümleri hakkındaki bölümlerini okuyordu. Veinstein daha çok devlet, toplum ve iktisat tarihçisiydi ve siyasî bir tarihçi olarak din ve tarikatların tarihiyle de ilgiliydi. Tarikatlar hakkındaki birkaç kitabın editörlüğünü Alexandre Popovic ile birlikte yapmıştır. Bunlardan biri olan Les voies d’Allah (Paris 1996) sistematik bir genel tablo verir. Bu konulara da aynı zamanda karşılaştırmacı bir nazarla bakan Veinstein, Dominique Iognat-Prat ile beraber İslâm’da ve Hıristiyanlık’ta Tanrı’nın kullarıyla ilgili ortak bir eser kaleme almıştır (Histoire des hommes de Dieu dans l’Islam et le Christianisme, Paris 2003). Onun kaynaklara olan ilgi ve sevgisine, bu konudaki yol göstericiliğine özellikle işaret etmek gerekir. Tahrir ve mühimme defterleriyle kadı sicillerinden çok yararlanan Veinstein Türkiye’den başka Bulgaristan, Yunanistan, İtalya ve Fransa gibi ülkelerde mevcut belgeleri de araştırmıştır. Patmos’taki manastırın arşivlerinde bulunan Osmanlı belgelerinin katalogunu Elizabeth Zachariadou ile birlikte hazırlamıştır. Bu belgelerde tarihî gerçekler dışında belki de ona göre daha önemli olan şey “Osmanlılar’ın sesini duymak”tı. Kâtiplerin kelimeleri nasıl kullandıklarını ve bu kelimelerin gerçek mânasını anlamak ona göre tarihçinin ilk görevidir.

Eserleri: Mehmed Efendi, Le paradis des infidèles: Un ambassadeur ottoman en France sous la Régence (Paris 1981; T trc. M. A. Erginöz, İlk Osmanlı Sefiri 28 Mehmed Çelebi’nin Fransa Anıları: Kâfirlerin Cenneti, İstanbul 2002); l’Empire ottoman et les pays roumains, 1544-1545 (Paris-Cambridge 1987, Mihnea Berindei ile birlikte); Leçon inaugurale faite le vendredi 3 décembre 1999, chaire d’histoire turque et ottomane (Paris 1999); Le Sérail ébranlé: Essai sur les morts, dépositions et avènements des sultans ottomans, XIV^e-XIX^e siècles (Paris 2003, Nicolas Vatin ile birlikte); l’Europe et l’Islam: Quinze siècles d’histoire (Paris 2009; Henry Laurens ve John Tolan ile birlikte; İng. trc. J. Marie Todd, Europe and the Islamic World, Princeton 2013). Ayrıca Etat et société dans l’Empire ottoman. La terre, la guerre, les communautés (London 1994) ve Autoportrait du sultan ottoman en conquérant (İstanbul 2010) adlı makale ve derleme kitapları vardır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 644-645 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.