YÛSUF b. AHMED

Fakih Yûsuf diye tanınır. Görüştüğü âlimlerin doğum tarihlerinden hareketle VIII. (XIV.) yüzyılın ikinci çeyreğinde, muhtemelen ailesinin yaşadığı Necran yakınlarındaki Hubbân’da Surmubenîkays köyünde dünyaya geldiği söylenebilir. Dönemin tanınmış âlimlerinden ders okudu. Dinî eğitimini Surm ve çevresinde tamamladıktan sonra San‘a’ya 40 km. uzaklıktaki Sülâ’ya yerleşti. Hocalarının başında Zeydiyye’nin önde gelen âlimlerinden Hasan b. Muhammed en-Nahvî es-San‘ânî gelir. Ondan semâ yoluyla aldığı rivayetler dışında et-Teẕkiretü’l-fâḫire ve et-Teysîr adlı kitaplarıyla İmam Yahyâ b. Hamza el-Müeyyed-Billâh’ın el-İntiṣâr’ını ve Emîr Ali b. Hüseyin’in Kitâbü’l-Lümaʿını okuyup icâzet aldı. Abdullah b. Yahyâ b. Hamza, Ali b. İbrâhim b. Atıyye, İsmâil b. İbrâhim b. Atıyye ve özellikle Emîr Hüseyin b. Muhammed’in Şifâʾü’l-üvâm’ını okuduğu Ahmed b. Ali b. Mürgam da kendisine icâzet veren hocalarındandır. Öğrencileri arasında Zeydiyye fıkhına dair el-Beyân adlı eserin müellifi Yahyâ b. Ahmed b. Muzaffer, Ebü’l-Atâyâ Abdullah b. Yahyâ el-Hüseynî, Süleyman b. Muhammed b. Mutahhar, Mutahhar b. Muhammed b. Süleyman sayılabilir. Fakih Yûsuf’un ülkedeki siyasî gelişmeleri yakından takip ettiği ve gerektiğinde bazı Zeydiyye imamlarına destek verdiği anlaşılmaktadır. 801 (1399) yılında hapisten kaçan İbnü’l-Murtazâ, Sülâ’da onun yanına sığınmıştır (İbrâhim b. Kāsım, III, 1278). Hayatının sonuna kadar tedris faaliyetlerine devam eden Fakih Yûsuf 13 Cemâziyelâhir 832’de (20 Mart 1429) Sülâ’da vefat etti, kabri daha sonra ziyaretgâh haline gelmiştir. Takvâsıyla bilinen, IX. (XV.) yüzyılda Yemen’de Zeydiyye’nin müctehid ve muhakkik âlimleri arasında gösterilen Fakih Yûsuf yaygın görüşlere ters düşse de kendi ictihadını açıklamaktan çekinmezdi. Nitekim Kadı Abdullah b. Hasan ed-Devvârî’nin ilim öğreten, fetva veren veya kadılık yapanlar gibi bir maslahatı yerine getirenler söz konusu olduğunda bunların zenginlerine de zekât verilebileceği yönündeki görüşüne karşı çıkmıştır (İsmâil b. Ali el-Ekva‘, III, 1556).

Eserleri. 1. Tefsîrü’s̱-S̱emerâti’l-yâniʿa ve’l-aḥkâmi’l-vâżıḥa el-ḳāṭıʿa (I-V, nşr. Muhammed Kāsım el-Hâşimî – Abdullah Abdullah el-Hûsî, San‘a 1423/2002). Birçok öğrencisi tarafından okunup çoğaltılan eser, Emîr İzzeddin b. Muhammed’in er-Ravża ve’l-ġadîr adlı tefsirindeki eksiklikleri tamamlamak üzere telif edilmiştir (Tefsîrü’s̱-S̱emerâti’l-yâniʿa, I, 31-32). Başta Mu‘tezile âlimlerinden Hâkim el-Cüşemî’nin et-Tehẕîb’i ve Zemahşerî’nin el-Keşşâf’ı olmak üzere çeşitli kaynaklardan faydalanan müellif meşhur ve şâz kıraatleri zikredip bunlara göre çıkarılan hükümleri belirtir. Âyetlerden elde edilen mânalara (semerât) işarette bulunur, tefsir ve açıklamalarda Arap dili ve şiiriyle istişhâd eder. Bazan zayıf ve mevzû rivayetlerle Zeydiyye’nin görüşlerini savunmaya çalışır. Bununla birlikte müellif eserinde seleften ve sonraki âlimlerden nakledilen görüş ve rivayetler dışında çeşitli mezheplerin görüşlerine de yer verir. Tefsirde zaman zaman kelâm konularına da temas edilir. Eser üzerine Abdullah b. Muhyiddin el-Arrâsî (ö. 1180/1766) el-Fütûḥâtü’l-ilâhiyye fî taḫrîci mâ fi’s̱-S̱emerât mine’l-eḥâdîs̱i’n-nebeviyye adıyla bir çalışma yapmış (Brockelmann, II, 251), Muhammed Mahfûz Şüveylim el-Cüzʾü’l-evvel min kitâbi S̱emerâti’l-yâniʿa ve’l-aḥkâmi’l-vâżıha el-ḳāṭıʿa li’l-faḳīh Yûsuf b. Os̱mân ez-Zeydî es̱-S̱ülâʾî dirâse ve taḥḳīḳ ismiyle bir doktora tezi (Ezher Üniversitesi, Kahire 1406/1986), Meclî Hüseyin Ahmed Meclî de Menhecü’l-faḳīh Yûsuf es̱-S̱ülâʾî fî kitâbihî es̱-S̱emerâti’l-yâniʿa ve’l-aḥkâmi’l-vâżıḥa el-ḳāṭıʿa adıyla bir yüksek lisans tezi (2006, Kahire Üniversitesi) hazırlamıştır.

2. ez-Zühûrü’l-müşriḳa ve’n-nefeḥâtü’l-abiḳa. Emîr Ali b. Hüseyin’in Kitâbü’l-Lümaʿ adlı eseri üzerine yapılmış bir ta‘lik çalışmasıdır (el-Fihrisü’ş-şâmil, IV, 596-598).

3. el-İstibṣâr fî muḫtaṣarı Kitâbi’l-İntiṣâr. Yahyâ b. Hamza’ya ait eserin muhtasarı olup San‘a’da yazma nüshaları bulunduğu kaydedilmektedir (Abdüsselâm b. Abbas el-Vecîh, s. 1173).

4. Taʿlîḳ ʿale’z-Ziyâdât. Hasan b. Muhammed en-Nahvî’nin eserine dair bir çalışmadır. Bu eserin Ahmed b. Hüseyin el-Hârûnî’nin ez-Ziyâdât’ı üzerine yapılmış bir ta‘lik olduğu da ileri sürülmektedir (el-Fihrisü’ş-şâmil, II, 610-611).

5. el-Cevâhir ve’l-ġurer fî keşfi esrâri’d-Dürer. Emîr Ali b. Hüseyin’in Dürerü’l-ferâʾiż’i üzerine yazılmış bir ta‘liktir ve et-Taʿlîḳu’l-vehhâc ʿalâ Düreri’l-Emîr adıyla da bilinmektedir (Tefsîrü’s̱-S̱emerâti’l-yâniʿa, neşredenin girişi, I, 19; Abdüsselâm b. Abbas el-Vecîh, s. 1173).

6. er-Riyâżü’ẓ-ẓâhire ve’l-cevâhirü’n-nâẓıre fî keşfi’t-Teẕkireti’l-fâḫire. Hasan b. Muhammed en-Nahvî’ye ait eserin hâşiyesidir (el-Fihrisü’ş-şâmil, IV, 514-515).

Kaynaklarda müellife et-Teysîr fi’t-tefsîr, Burhânü’t-taḥḳīḳ ve ṣınâʿatü’t-tetḳīḳ ve Mesâʾilü’d-dûr fi’l-ʿabîd gibi eserler de nisbet edilmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2013 yılında İstanbul’da basılan 44. cildinde, 8-9 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.