TDV İslâm Ansiklopedisi editörleri tarafından tespit edilen ilişkili maddeler aşağıda sunulmaktadır. Fakat, ABDÜLAZİZ maddesi ile arasında alaka kurulabilecek ansiklopedi maddeleri bunlarla sınırlı olmayabilir.
Babası
MAHMUD II
Osmanlı padişahı (1808-1839).
PERTEVNİYAL VÂLİDE SULTAN
II. Mahmud’un “beşinci kadını” ve Sultan Abdülaziz’in annesi.
Kardeşi, selefi
ABDÜLMECİD
Osmanlı padişahı (1839-1861).
Oğlu
YÛSUF İZZEDDİN EFENDİ
Sultan Abdülaziz’in oğlu, veliaht şehzade.
Oğlu
ABDÜLMECİD EFENDİ
Son Osmanlı halifesi (1922-1924).
Yeğeni, halefi
MURAD V
Osmanlı padişahı (1876).
Yeğeni
ABDÜLHAMİD II
Osmanlı padişahı (1876-1909).
Döneminin sadrazamlarından
FUAD PAŞA, Keçecizâde
Osmanlı sadrazamı.
Döneminin sadrazamlarından
ÂLÎ PAŞA, Mehmed Emin
Osmanlı sadrazamı.
Döneminin sadrazamlarından
MAHMUD NEDİM PAŞA
Osmanlı sadrazamı.
Döneminin sadrazamlarından
MİDHAT PAŞA
Osmanlı sadrazamı.
Hal‘edimesine yönelik fetva veren şeyhülislâm
HAYRULLAH EFENDİ, İmâm-ı Sultânî
Osmanlı şeyhülislâmı.
Döneminde hazırlanan kanun mecmuası
MECELLE-i AHKÂM-ı ADLİYYE
Osmanlı Devleti’nde 1868-1876 yılları arasında hazırlanan ve daha çok borçlar, eşya ve yargılama hukuku esaslarını içeren kanun.
Oğlu
SEYFEDDİN EFENDİ, Şehzade
Hânende ve bestekâr.
Yeğeni
MEHMED V
Osmanlı padişahı (1909-1918).
Yeğeni
MEHMED VI
Son Osmanlı padişahı (1918-1922).
Döneminde kurulan mahkeme
DÎVÂN-ı AHKÂM-ı ADLİYYE
Tanzimat döneminde kurulan ilk Osmanlı temyiz mahkemesi.
Döneminde kurulan meclis
ŞÛRÂ-yı DEVLET
1868’de idarî yargı ve danışma organı olarak kurulan meclis.
Döneminin önde gelen devlet adamlarından
CEVDET PAŞA
XIX. yüzyılın ünlü Türk âlimi ve devlet adamı.
Döneminde açılan üniversite
DÂRÜLFÜNUN
Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyılda kurulan yüksek öğretim müessesesi.
Döneminde kurulan okul
DÂRÜŞŞAFAKA
Öksüz ve yetim müslüman çocukları okutmak için Cem‘iyyet-i Tedrîsiyye-i İslâmiyye tarafından 1873 yılında İstanbul’da açılan mektep.
Döneminin önde gelen devlet adamlarından
YÛSUF ZİYÂ PAŞA
Osmanlı sadrazamı.
Döneminin önde gelen devlet adamlarından
GAZİ AHMED MUHTAR PAŞA
Osmanlı sadrazamı.
Döneminin önde gelen devlet adamlarından
HÜSEYİN TEVFİK PAŞA
Osmanlı devlet adamı ve matematikçisi.
Döneminin sadrazamlarından
KÂMİL PAŞA, Yûsuf
Osmanlı sadrazamı.
Döneminin sadrazamlarından
HÜSEYİN AVNİ PAŞA
Osmanlı sadrazamı.
Döneminin sadrazamlarından
MÜTERCİM RÜŞDÜ PAŞA
Osmanlı sadrazamı.
Döneminin sadrazamlarından
ŞİRVÂNÎZÂDE MEHMED RÜŞDÜ PAŞA
Osmanlı sadrazamı.
AHMED ESAD PAŞA
Sultan Abdülaziz devri sadrazamlarından.
Döneminin önde gelen devlet adamlarından
SAFFET MEHMED ESAD PAŞA
Osmanlı devlet adamı, Hariciye nâzırı ve sadrazam.
Döneminin devlet adamlarından
SÂDULLAH PAŞA
Osmanlı Devleti’nin Berlin ve Viyana sefiri.
Yaveri ve kaptan-ı deryâlığını yapan devlet adamı
AHMED VESİM PAŞA
Son Osmanlı kaptan-ı deryâsı, Bahriye nâzırı ve hattat.
Şeyhülislâmı
SÂDEDDİN EFENDİ, Mehmed
Osmanlı şeyhülislâmı.
Hocası
HASAN FEHMİ EFENDİ
Osmanlı şeyhülislâmı.
Mûsiki hocası
YÛSUF PAŞA, Neyzen
Saz eserleri bestekârı, ney virtüozu ve ney hocası.
İstanbul'a davet edip maaş bağlattığı ve nişan verdiği âlim
RAHMETULLAH el-HİNDÎ
Hıristiyanlığa yönelik İẓhârü’l-ḥaḳ adlı reddiyesiyle tanınan Hintli âlim.
Tahttan indirilmesi olaylarına karışan devlet adamı
SÜLEYMAN HÜSNÜ PAŞA
Osmanlı kumandanı.
Tahttan indirilmesine yönelik fetvayı kaleme alan fetva emini
KARA HALİL EFENDİ
Osmanlı şeyhülislâmı.
Tahttan indirilmesine karşı tavır alan devlet adamı
ÂRİFÎ AHMED PAŞA
Osmanlı başvekili.
Muhalifleri destekleyen devlet adamı
MUSTAFA FÂZIL PAŞA
Osmanlı devlet adamı.
Döneminin muhalif aydınlarından
ZİYÂ PAŞA
Tanzimat devri devlet ve fikir adamı, gazeteci ve şair.
Döneminin muhalif aydınlarından
NÂMIK KEMAL
XIX. yüzyılın ikinci yarısında Türk edebiyatı ve siyasî hayatında büyük tesirler meydana getiren vatan ve hürriyet şairi, dava ve mücadele adamı, edip, yazar, gazeteci ve idareci.
Döneminin muhalif aydınlarından
ALİ SUÂVİ
Siyasî mücadele ve fikir adamı, gazeteci, Yeni Osmanlılar Cemiyeti üyesi ve ilk Türkçülerden.
Mısır ziyaretinde valilik görevinde bulunan kişi
İSMÂİL PAŞA, Hidiv
Mısır valisi ve Mısır’ın ilk hidivi (1863-1879).
Döneminde kurulan nezâret
BAHRİYE NEZÂRETİ
17 Mart 1867 tarihinde kaptanpaşalık teşkilâtının yerini alan müessese.
İmtiyaz verilen şirket
ŞİRKET-i HAYRİYYE
Boğaziçi’nde yolcu taşımak amacıyla kurulan ilk yerli anonim şirket.
Döneminde yapılan demiryolu
RUMELİ DEMİRYOLU
İstanbul’u Balkan şehirleriyle Avrupa’ya bağlayan demiryolu hattı.
Döneminde açılan mekteb
GALATASARAY MEKTEB-i SULTÂNÎSİ
Fransız eğitim sistemine göre 1868’de İstanbul’da açılan orta dereceli öğretim kurumu.
Döneminde açılan okul
DÂRÜLMUALLİMÂT
Osmanlı Devleti’nde 1870-1924 yılları arasında faaliyet gösteren kız öğretmen okullarına verilen ad.
Döneminde açılan sanat okulu
ISLAHHÂNE
Osmanlılar’da kimsesiz ve fakir çocuklara meslekî eğitim vermek üzere kurulan ve daha sonra sanat mektepleri haline dönüşen kurumların adı.
Döneminde ortaya çıkan muhalif cemiyet
YENİ OSMANLILAR CEMİYETİ
1865-1876 yılları arasında Osmanlı aydınlarının idareye karşı oluşturduğu muhalif topluluk.
Yaptırdığı saray
ÇIRAĞAN SAHİLSARAYI
İstanbul’da Beşiktaş ile Ortaköy arasında Sultan Abdülaziz tarafından yaptırılan saray.
Yaptırdığı saray
BEYLERBEYİ SARAYI
İstanbul’da Beylerbeyi sahilinde Sultan Abdülaziz tarafından yaptırılan saray.
Döneminde yayımlanan, çok beğenerek yayıncısını 500 altınla ödüllendirdiği gazete
TASVÎR-i EFKÂR
Şinâsi (ö. 1871) tarafından yayımlanan ilk Türkçe gazetelerden.
AZİZİYE CAMİİ
İstanbul Maçka’da XIX. yüzyılda yapımına başlanıp bânisi Sultan Abdülaziz’in tahttan indirilmesi üzerine tamamlanamayan cami.
