ABDULLAH AHISKAVÎ

Bugün SSCB sınırları içinde kalan Ahıska’nın köylerinden Orpala’da doğdu. Çocukluğunda, devrinin ilim adamlarından olan babası Mehmed Efendi ile birlikte Şam’a gitti ve bir süre kaldıkları Sâlihiyye’de ilk öğrenimine başladı. Daha sonra tekrar Ahıska’ya döndüler. Babasının ölümünden sonra Kars’a giderek İsmâil b. Muhammed Berküşâdî’den fıkıh usulü ve hadis tahsil etti. Kendisinden icâzet aldığı bu hocası ona “Ziyâeddin” lakabını verdi. Bir müddet sonra Erzurum’a, oradan Diyarbekir’e gitti ve orada Küçük Ahmedzâde Ebûbekir Efendi’den Ṣaḥîḥ-i Buḫârî ile İbnü’l-Hâcib’in Muḫtaṣar’ını, Buzcuzâde Ömer Efendi’den de tefsir, aruz, hesap ve hendese ile “usûl-i irtifâ” okudu. Daha sonra hocası Buzcuzâde tarafından Mısır’a gönderildi. Mısır’da Şeyh Abdüsselâm Erzincânî’den Ṣaḥîḥ-i Buḫârî ve Dürerü’l-aḥkâm gibi eserlerle hadis usulü ve kıraat okuyan Abdullah Ahıskavî, 1761’de İstanbul’a gidip ders vermeye ve eserlerini yazmaya başladı. Beş yıl sonra İstanbul’dan Bosna’ya geçerek iki yıl kadar orada kaldı. Daha sonra da hacca gitti; dönüşünde Ayasofya Medresesi’ne müderris oldu. 1778’de Bosna seyahati sırasında yazmaya başladığı eseri Revâmîzü’l-aʿyân’ı tamamladı. Vefatında Karacaahmet Mezarlığı’nda Söğütlüçeşme civarına defnolundu.

Eserleri. 1. Revâmîzü’l-aʿyân fî beyâni mezâmîri’l-ʿuhûd ve’l-ezmân. Antropoloji, astronomi, biyoloji, kimya, coğrafya, tarih ve biyografi gibi değişik konuları ihtiva eder. Arapça olan bu beş ciltlik eserin ilk cildine ilim, melek, cin, şeytan, insan, kâinat ve bunların mahiyetleri ile felekler, arş, kürsî, yıldızlar, burçlar, gezegenler, anâsır-ı erbaa, yeryüzü, madenler, bitkiler ve hayvanlar; diğer ciltlerde ise Hz. Peygamber ve ashabı, tâbiînin büyük âlimleri, hadis imamları, mezhep imamları ve talebeleri, Câhiliye dönemi ve İslâmî devir hükümdarları ile hakîmler ve şairler hakkında bilgi verilmektedir. Bu eserin Süleymaniye Kütüphanesi’nde bir yazması bulunmaktadır (Esad Efendi, nr. 2127-2128).

2. Muḫtaṣaru Revâmîzi’l-aʿyân.

3. Levâmiʿu’l-envâr. Mükerrer hadislerin terkedilmesi suretiyle meydana getirilmiş bir Kütüb-i Sitte muhtasarıdır.

4. Mirḳātü’ṭ-Ṭarîḳati’l-Muḥammediyye ve merḍâtü’ş-şerîʿati’l-Aḥmediyye. eṭ-Ṭarîḳatü’l-Muḥammediyye’nin şerhidir.

5. Câmiʿu’l-fuṣûl fî ʿilmeyi’l-furûʿ ve’l-uṣûl.

6. Mebâhicü’l-iḫvân ve menâhicü ḳavânîni’l-mîzân (Îsâġūcî şerhi).

7. Rumûzü’l-ḥaḳāyıḳ ve künûzü’d-deḳāyıḳ (tıbba dair).

8. Bedîʿu’n-niẓâm (coğrafyaya dair).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1988 yılında İstanbul’da basılan 1. cildinde, 80-81 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.