https://islamansiklopedisi.org.tr/abdullah-b-muti
Medine’de doğdu. İlk siyasî faaliyetlere Muâviye devrinde başladı ve onun Ziyâd’ı Medine’ye vali tayin etmesine şiddetle karşı çıktı. Bu hareketiyle Emevî taraftarlarını çok öfkelendirdi, bu yüzden ağır itham ve hakaretlere mâruz kaldı. Yezîd b. Muâviye’ye biat meselesi tartışılırken halkı kışkırtmasından endişe edildiği için Medine’de hapsedildi; fakat başta Abdullah b. Ömer olmak üzere Adî kabilesi mensupları buna şiddetle itiraz edince hapisten çıkarıldı.
Hz. Hüseyin’i Kûfe’ye gitmekten vazgeçirmeye çalıştıysa da başaramadı. Yezîd’in halifeliğine tepki göstererek Medine’yi terketmek istedi. Ancak, İbn Ömer’in, bir halifeye biat etmeden ölenlerin Câhiliye ölümüyle (dinden çıkmış olarak) dünyayı terketmiş olacaklarını ifade eden hadisi hatırlatması üzerine Medine’de kalarak Yezîd aleyhindeki faaliyetlerine devam etti; bir kısım halkın Mekke’de halifeliğini ilân eden Abdullah b. Zübeyr’e biat etmesini sağladı. Harre Vak‘ası’nda Emevîler’e karşı savaştı (683). Medine müdafaası sırasında halkı cesaretlendirmek için okuduğu hutbe meşhurdur. Emevîler Medine’yi ele geçirince İbnü’z-Zübeyr’in yanına giderek Mekke’yi kuşatan Emevî birliklerine karşı onun safında kahramanca savaştı. 65 (684-85) yılında İbnü’z-Zübeyr tarafından Kûfe’ye vali tayin edildi. Burada halkı İbnü’z-Zübeyr aleyhine kışkırtarak Muhammed b. Hanefiyye’ye biata davet eden Muhtâr es-Sekafî’nin faaliyetlerinden ve tayin ettiği emîrü’ş-şurtayı (bk. ŞURTA) öldürmesinden dolayı endişeye kapıldı ve Kûfe’yi terkedip Mekke’ye döndü (66/685-86). Haccâc b. Yûsuf Mekke’yi muhasara ettiği sırada yaralandı ve İbnü’z-Zübeyr’den kısa bir müddet önce öldü. Babası yoluyla rivayet ettiği bilinen tek hadis Müslim’in Ṣaḥîḥ’inde (Cihâd, 88), Dârimî’nin Sünen’inde (Diyât, 24) ve Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde (III, 413; IV, 213) yer almıştır.
BİBLİYOGRAFYA
İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, V, 98, 144-149.
Halîfe b. Hayyât, eṭ-Ṭabaḳāt (Zekkâr), II, 589.
a.mlf., et-Târîḫ (Zekkâr), s. 289-290, 342.
Müsned, III, 413; IV, 213.
İbn Habîb, el-Muḥabber, s. 379, 494-495.
Dârimî, “Diyât”, 24.
Müslim, “Cihâd”, 88.
İbn Kuteybe, el-Maʿârif (Ukkâşe), s. 395.
Belâzürî, Ensâb, IV/1, s. 16, 276, 301-302, 307, 310, 319, 321, 324, 328, 333, 350, 352, 353, 441.
Taberî, Târîḫ (de Goeje), II, 232-233, 289-290, 404-405, 413, 529, 598, 601-606, 609, 614, 617-621, 624, 634.
İbn Abdülber, el-İstîʿâb (el-İṣâbe içinde), III, 994-995.
İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ġābe, III, 262.
a.mlf., el-Kâmil, IV, 19, 41, 104, 115, 173, 210-226, 246, 355.
İbn Hacer, el-İṣâbe (Bicâvî), V, 25-27.
a.mlf., Tehẕîbü’t-Tehẕîb, VI, 36.
K. V. Zetterstéen, “Abdullah”, İA, I, 38.
a.mlf. – Ch. Pellat, “ʿAbd Allāh b. Muṭīʿ”, EI2 (İng.), I, 50.
a.mlf., “ʿAbdullāh b. Muṭîʿ”, UDMİ, XII, 806-807.
