ABDÜLMELİK b. KATAN

33 (653) yılında doğdu. Harre Savaşı’nda Müslim b. Ukbe kumandasındaki Emevî kuvvetlerine karşı Medineliler’in safında çarpıştı. Medineliler’in yenilgisiyle sonuçlanan bu savaştan sonra İfrîkıye’ye kaçtı ve bir müddet sonra Endülüs’e geçerek Kurtuba’ya yerleşti. Charles Martel kumandasındaki Franklar’la savaşırken şehid düşen Abdurrahman el-Gāfikī’nin yerine Endülüs valiliğine tayin edildi (114/732). Ertesi yıl Vasconlar’a karşı bir sefer düzenleyerek büyük ganimetler elde etti. Abdülmelik’i valiliği sırasında meşgul eden en önemli mesele Berberî isyanlarıydı. Bu isyanları bastırmakta başarı sağlayamayınca Halife Hişâm’ın yeni İfrîkıye valisi Ubeydullah b. Habhâb tarafından görevinden alındı ve yerine Ukbe b. Haccâc es-Selûlî getirildi (734). Ukbe, Abdülmelik’i hapsedip ileri gelen adamlarını İfrîkıye’ye sürdü. İfrîkıye’de Araplar’la Berberîler arasında meydana gelen savaşta çok sayıda Arap cengâverin öldürülmesi Endülüs’te büyük bir tepki uyandırdı. Vali Ukbe b. Haccâc’a karşı ayaklanan Araplar onu azledip Abdülmelik b. Katan’ı ikinci defa valiliğe getirdiler (739).

Bu olayları öğrenen Halife Hişâm, Ubeydullah’ın yerine vali tayin ettiği Külsûm b. İyâz kumandasındaki büyük bir orduyu İfrîkıye’ye gönderdi. Külsûm Berberîler’le yapılan savaşta yenilip öldürülünce yeğeni Belc b. Bişr, mağlûp birliklerle Sebte’ye (Ceuta) çekildi. Burada Berberîler tarafından kuşatılan Belc, Abdülmelik’ten yardım istedi. Yakın adamlarıyla istişare eden vali onların Endülüs’ü ele geçirmelerinden endişe ederek bu teklifi reddetti. Hatta kendisinden habersiz erzak yardımında bulunan Ziyâd b. Amr el-Lahmî’yi öldürttü. Ancak bir müddet sonra Berberîler’in giderek güçlendiğini görüp İfrîkıye’de Araplar’ın başına gelen felâketin ileride kendi başlarına da gelmesinden korkarak Belc b. Bişr ve askerlerini bazı şartlarla Endülüs’e getirtmeyi uygun buldu. Buna göre Belc on kişiyi Abdülmelik’in yanında rehine olarak bulunduracak ve bir yıl sonra askerleriyle birlikte Endülüs’ten ayrılacaktı. İleri sürdüğü şartların kabul edilmesi üzerine gönderdiği gemilerle Endülüs’e getirttiği bu askerler sayesinde Berberîler’i Vâdi Selît’te imha etti. Berberî meselesini hallettikten sonra onlardan anlaşma şartlarına uygun olarak Endülüs’ü terketmelerini istedi. Fakat Abdülmelik’in kendilerini uzaklaştırmak için ısrar ettiğini gören Belc’in askerleri ayaklanarak onu saraydan uzaklaştırıp Belc’i vali tayin ettiler (741). İdareye hâkim olan Belc, Cezîretülhadrâ’daki rehineleri Kurtuba’ya getirtti. Bunlar kendilerine çok kötü davranıldığını, aç ve susuz bırakıldıklarını ve hatta Gassânîler’e mensup bir arkadaşlarının açlıktan öldüğünü söylediler. Bunun üzerine Belc’in ordusundaki Suriyeli askerler, Abdülmelik’in Harre Savaşı’nın intikamını almak maksadıyla kendilerini Sebte’de aç ve perişan bıraktığını söyleyerek derhal öldürülmesini istediler. Belc onları yatıştırmaya çalıştıysa da bir sonuç elde edemedi ve isyan etmelerinden korktuğu için onun öldürülmesine izin verdi. Abdülmelik’in iki oğlu babaları öldürülmeden önce Mâride (Mérida) ve Sarakusta’da (Saragossa) asker toplayıp daha sonra kendilerine katılan Abdurrahman b. Habîb ve Abdurrahman b. Alkame’nin de desteğiyle Belc b. Bişr üzerine yürüdülerse de mağlûp oldular. O sırada doksan yaşlarında olan Abdülmelik, Kurtuba dışındaki Re’sülkantara’da idam edildi. Burası daha sonra Maslabu İbn Katan adıyla meşhur oldu. Yûsuf b. Abdurrahman el-Fihrî’nin Endülüs valiliği sırasında Abdülmelik’in oğlu Ümeyye burada babası adına bir mescid yaptırdı ve söz konusu yer bu tarihten itibaren Mescid-i Ümeyye diye anılmaya başlandı.

Abdülmelik’in oğullarıyla yaptığı savaşta yaralanan Belc de Abdülmelik’in öldürülmesinden birkaç gün sonra öldü.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1988 yılında İstanbul’da basılan 1. cildinde, 265 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.