ACLÛNÎ, İsmâil b. Muhammed

1087’de (1676) Aclûn’da doğdu. Cerrâhî nisbesini, soyunun meşhur sahâbî Ebû Ubeyde b. Cerrâh’a ulaşmasından dolayı almıştır. İlk öğrenimini memleketinde tamamladıktan sonra on üç yaşlarında iken Şam’a giderek devrin ünlü âlimlerinden İslâmî ilimleri tahsil etti. 1707 yılında hilâfet merkezi olan İstanbul’a gitti. Bir sene sonra, Osmanlı Devleti tarafından Şam Emeviyye Camii müderrisliğine tayin edildi. Vefatına kadar kırk yılı aşkın bir müddetle bu vazifeyi yürüttü. Şâfiî fıkhı yanında şiire ve Arap gramerine de vukufu vardı. Silkü’d-dürer’de (I, 261-272) şiirlerinden çeşitli örnekler bulunmaktadır. Aclûnî Şam’da vefat etti.

Eserleri. 1. Keşfü’l-ḫafâʾ ve müzîlü’l-ilbâs. Halk arasında yaygın olan hadislerin, hadis diye bilinen hikmetli sözlerin ve mevzû hadislerin alfabetik olarak yer aldığı eserde bu hadis ve sözlerin doğruluğuyla ilgili açıklamalar da vardır.

2. el-Feyżü’l-cârî. Yarım kalmış bir Ṣaḥîḥ-i Buḫârî şerhidir. Daha önceki Buhârî şerhlerinin bir nevi özeti mahiyetinde olan eser, müellifin vefatı sebebiyle “Kitâbü’t-tefsîr”de kalmıştır.

3. ʿİḳdü’l-cevheri’s̱-s̱emîn fî erbaʿîne ḥadîs̱en min eḥâdîs̱i Seyyidi’l-mürselîn. Evâʾilü’l-ʿAclûnî ve el-Erbaʿûne’l-ʿAclûniyye diye de bilinen bu eser kırk ayrı kitaptan alınan kırk hadisi ihtiva etmektedir. Kahire’de basılan (1322) eserin başka birçok baskıları da vardır. Eserin Cemâleddin el-Kāsımî tarafından yapılan el-Fażlü’l-mübîn ʿalâ ʿİḳdi’l-cevheri’s̱-s̱emîn adlı şerhini Âsım Behcet el-Baytâr neşretmiştir (Beyrut 1403/1983).

4. Ḥilyetü ehli’l-fażl. Hocalarının hal tercümelerini anlattığı bu eserin Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Dârülmesnevî, nr. 63) altmış sekiz varaklık bir nüshası bulunmaktadır.

5. Şerḥu’l-ḥadîs̱i’l-müselsel bi’d-Dımaşḳıyyîn.

6. el-Fevâʾidü’d-derârî fî tercemeti’l-İmâm el-Buḫârî. Eserin bir nüshası İskenderiye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (bk. GAL, II, 399).

7. Şeẕe’r-ravżı’l-bedîʿi’l-müdrik fî ziyâreti’s-seyyide Zeyneb ve seydî Müdrik. İskenderiye Kütüphanesi’nde bir nüshası bulunan eserin (bk. GAL, II, 399) adı Hediyyetü’l-ʿârifîn’de ʿUrfü’z-zerneb bi-tercemeti seydî Müdrik ve’s-seyyide Zeyneb şeklinde geçmektedir.

8. İstirşâdü’l-müsterşidîn li-fehmi’l-fetḥi’l-mübîn ʿalâ şerḥi’l-Erbaʿîn li’n-Nevevî.

9. Esne’l-vesâʾil bi-şerḥi’ş-Şemâʾil.

10. Naṣîḥatü’l-iḫvân fîmâ yeteʿallaḳu bi-receb ve şaʿbân ve ramażân.

Hediyyetü’l-ʿârifîn’de Aclûnî’nin bunlardan başka dokuz kitabının daha adı verilmektedir. Ayrıca İżâʾetü’l-bedreyn fî tercemeti’ş-şeyḫayn adlı bir eserinden de söz edilmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1988 yılında İstanbul’da basılan 1. cildinde, 327-328 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.