https://islamansiklopedisi.org.tr/ahsenut-tevarih
Yazma nüshalarından ve üzerinde yapılan araştırmalardan anlaşıldığına göre eser on iki cilt olarak yazılmış, ancak sadece son iki cildi bugüne ulaşabilmiştir. Bu iki ciltten ilki 807-899 (1405-1494), diğeri ise Safevîler’den I. Şah İsmâil ve I. Şah Tahmasb’ın saltanat dönemleriyle II. Şah İsmâil’in saltanatının ilk yılını içine alan 900-985 (1495-1577) yılları olaylarını anlatmaktadır. Hasan-ı Rûmlû olayları kronolojik düzen içinde naklederken yer yer çağdaş Osmanlı sultanları, Çağatay hakanları ve Özbek hanları hakkında da bilgiler verir. Ayrıca devrin devlet adamları, meşhur âlim ve şairleri ile ilgili biyografik mâlûmat da aktarır. I. Şah Tahmasb’ın (1524-1576) seferlerinin birçoğuna katılan müellif, anlattığı olayları genellikle bizzat müşahede ettiği için eserin son cildi çok güvenilir bilgiler ihtiva etmektedir. Bu özellikleriyle Aḥsenü’t-tevârîḫ, Safevîler’in ilk dönemi için birinci derecede önemli kaynaklardan biridir.
C. N. Seddon, çeşitli kütüphanelerde yazma nüshaları bulunan eserin son cildini (XII. cilt) İngilizce tercümesiyle birlikte A Chronicle of the Early Ṣafawīs being the Aḥsanu’t-tawārīkh of Ḥasan-i Rūmlū adıyla iki cilt halinde yayımlamıştır (I. cilt Farsça metin, Baroda 1931; II. cilt İngilizce tercüme, Baroda 1934). Eserin XI. cildinin tenkitli basımı ise Abdülhüseyin Nevâî tarafından yapılmıştır (Tahran 1349 hş./1970). Nevâî, Seddon tarafından neşredilen ve Farsça metni daha sonra Tahran’da ofset olarak basılan (1347 hş.) XII. cildi de, ayrıca iki yazma nüshasından da faydalanarak tashih edip yeniden yayımlamıştır (Tahran 1357 hş./1978).
BİBLİYOGRAFYA
Browne, LHP, IV, 100.
Storey, Persian Literature, I/1, s. 306-308.
Rypka, HIL, s. 441.
Ahmed Gülçîn-i Meânî, Târîḫ-i Teẕkirehâ-yı Fârsî, Tahran 1350 hş., II, 439-444.
Münzevî, Fihrist, VI, 4090-4091.
C. N. Seddon, “Hasan-i Rūmlū’s Ahsanu’t-tawārīkh”, JRAS (1927), s. 307-313.
R. M. Savory, “Ḥasan-i Rūmlū”, EI2 (İng.), III, 253.
ʿA. Navāʾī, “Aḥsan al-tawārīḵ”, EIr., I, 680-681.
