AKĪDETÜ İBNİ’l-HÂCİB

Muhammed b. Yûsuf es-Senûsî (bk. ʿUmdetü ehli’t-tevfîḳ, vr. 87^a), Kâtib Çelebi (bk. Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1157), İsmâil Paşa (bk. Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 655) ve Brockelmann (bk. GAL Suppl., I, 539) tarafından İbnü’l-Hâcib’e nisbet edilen risâle ilâhiyyât, nübüvvât ve sem‘iyyât konularından oluşur. İmanın tarifi ile başlayan risâlede Allah’ın selbî, sübûtî ve haberî sıfatları selef ile Ehl-i sünnet kelâmcılarına göre özetlenir ve sıfât-ı hâliyyeye kısaca temas edilir. Allah’ın görülmesinin (rü’yetullah) hak olduğu, bir görüşe göre Allah’ın vech, yed ve istivâ sıfatlarının mevcut olduğu, diğer bir görüşe göre ise mekândan müstağni olması gerektiği ifade edilir. İrade, rahmet ve rızâ sıfatlarından başka kerem sıfatının bulunduğu belirtildikten sonra kulun fiillerini Allah’ın yarattığı, hüsün ve kubuhun şer‘î olduğu, kulun amellerinin mükâfat ve ceza için gerçek sebep teşkil etmediği anlatılır. Nübüvvât bahsinde Hz. Muhammed’in mûcize ile ispatlanan peygamberliğinin diğer peygamberler için delil teşkil ettiği belirtilerek ismet sıfatının peygamberlikten önce de sabit olduğuna işaret edilir. Sem‘iyyât kısmında kabir azabı ve nimeti, cismanî diriliş, sırat, mîzan, şefaat, cennet ve cehennem gibi âhiret hallerinin gerçek olduğuna, ayrıca iman ve küfür meselelerine temas eden risâle imâmet konusuyla sona erer.

Büyük boy iki varak tutarındaki ʿAḳīdetü İbni’l-Ḥâcib, delillere başvurulmadan düzenlenen bir eserdir. Selef ve halefin telakkilerini özetleyip ittifak ve ihtilâf noktalarını belirtmesi ve müellifin tercihlerini göstermesi bakımından önemlidir.

Kaynaklar ʿAḳīdetü İbni’l-Ḥâcib’e dört şerh yapıldığını kaydeder: 1. Sübkî’nin Şerḥu ʿAḳīdeti İbni’l-Ḥâcib’i (bk. Zebîdî, II, 94). 2. Ebû Abdullah Muhammed b. Ebü’l-Fazl Kāsım’ın Taḥrîrü’l-meṭâlib limâ teżammenethü ʿAḳīdetü İbni’l-Ḥâcib’i (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1702/1). Büyük boy yetmiş sekiz varak olan eserin girişinde akaid ve kelâm ilimlerinin tarifi, önemli kelâm terimleri, varlık ve âlem telakkileri, hadislere göre kâinatın başlangıcı açıklandıktan sonra risâle hadis, kelâm ve tasavvuf âlimlerinin görüşleri dikkate alınarak şerhedilir. Bu şerh, itikadî konuları her üç telakkiye göre açıklaması bakımından önemli bir eserdir. 3. İbn Zekrî et-Tilimsânî’nin Buġyetü’ṭ-ṭâlib fî şerḥi ʿAḳīdeti İbni’l-Ḥâcib adlı şerhi. 4. Ahmed b. Abbas b. Ebû Mindîl el-Vehrânî’nin Buġyetü’l-ḫâṭır ve ġunyetü’n-nâẓır ʿalâ ʿAḳīdeti İbni’l-Ḥâcib’i.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1989 yılında İstanbul’da basılan 2. cildinde, 257-258 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.