https://islamansiklopedisi.org.tr/ali-b-muhammed-b-cafer
Kureyş’in Abdüşems veya Abdümenâf kolundan gelen Velîd ailesine mensuptur. Bu sebeple Ali b. Velîd diye de tanınır. Suleyhî hânedanının kurucusu Ali b. Muhammed es-Suleyhî’nin yanında önemli resmî görevlerde bulunan İbrâhim b. Seleme’nin torunudur. İlk tahsilini bir İsmâilî dâîsi olan amcazadesi Ali b. Hüseyin’in yanında yaptıktan sonra Muhammed b. Ali el-Hârisî ve Ali b. Hâtim el-Hâmidî’nin öğrencisi oldu. Hârisî’nin ölümü üzerine devrin mutlak dâîsi tarafından San‘a ve Hamdan başdâîliğine tayin edildi. San‘a’daki Eyyûbî işgali sırasında Harâz’a kaçanlara yardımda bulunarak birçok problemlerini çözdü. Bulunduğu bölgede İsmâiliyye mezhebine girmek isteyenleri kabul etme görevi de (el-ahd ve’l-mîsâk) kendisine verildi. Dördüncü mutlak dâî olan Ali b. Hâtim’in ölümünden sonra (605/1209) mutlak dâîliğe tayin edildi. Yedi yıl süren bu görevi sırasında San‘a’da kurduğu ders halkası büyük ilgi gördü ve burada birçok dâî yetiştirdi. Mezhebin yayılmasına önem vererek öğrencilerini Yemen’in dışına, Çin ve Hindistan’a kadar gönderdi. 27 Şâban 612’de (21 Aralık 1215) San‘a’da öldü. Kendisinden sonra gelen nesli üç asır süre ile dâîlik işini yürüttü. Müsta‘lî İsmâilîleri’nin en önemli dâîlerinden biri olan İdrîs İmâdüddin (ö. 872/1468) bu aileye mensuptur.
Eserleri. Ali b. Velîd çok sayıda eser vermiş bir İsmâilî müellif olup eserlerinde İsmâiliyye’nin doktrinini anlaşılır hale getirmiş ve bazı davet kaideleri koymuştur. Günümüze kadar gelen ve adları bilinen eserleri şunlardır:
1. Tâcü’l-ʿaḳāʾid ve maʿdinü’l-fevâʾid. İsmâiliyye’nin akîdesini 100 meselede anlatan ve Ârif Tâmir tarafından yayımlanan (Beyrut 1967, 1982) eserin İngilizce bir özetini W. Ivanow A Creed of the Fatimids içinde neşretmiştir (Bombay 1936).
2. Kitâbü’ẕ-Ẕaḫîre. Tevhid, nübüvvet ve imâmet konularını ihtiva eden bu eseri Muhammed el-A‘zamî yayımlamıştır (Beyrut 1971).
3. Risâletü cilâʾi’l-ʿuḳūl ve zübdeti’l-maḥṣûl. Eser Âdil Avvâ tarafından Münteḫabâtü İsmâʿîliyye içinde neşredilmiştir (Dımaşk 1958, s. 89-153).
4. Tuḥfetü’l-mürtâd ve ġuṣṣatü’l-eżdâd.
5. Risâletü’l-îżâḥ ve’t-taʿyîn (ve’t-tebyîn).
6. Risâle fî maʿne’l-(menâli’l-) ismi’l-aʿẓam. Bu üç risâle Strohtmann tarafından Erbaʿa kütüb İsmâʿîliyye adlı eserde tahkik edilerek yayımlanmıştır (Göttingen 1943, s. 138-158, 159-170, 171-177).
7. Risâletü’l-mebdeʾ ve’l-meʿâd. Henry Corbin tarafından neşredilmiştir (Tahran 1960).
8. er-Risâletü’l-müfîde. İbn Sînâ’ya atfedilen Kitâbü’n-Nefs’e yapılmış bir şerhtir.
9. Dâmiġu’l-bâṭıl ve ḥatfü’l-münâḍıl. Gazzâlî’nin Feżâʾiḥu’l-Bâṭıniyye adlı kitabına reddiye olan eseri Mustafa Gālib iki cilt halinde yayımlamıştır (Beyrut 1403/1982).
10. Muḫtaṣarü’l-uṣûl. Ehl-i sünnet’e, Mu‘tezile, Zeydiyye ve filozoflara ait görüşleri reddetmek maksadıyla yazılmıştır.
11. Mecâlisü’n-nuṣḥ ve’l-beyân.
12. Dîvânü şiʿr. İsmâilî imamları ve âlimlerinin medhine ve Yemen’de kendisinin yaşadığı olaylara dairdir.
13. Żiyâʾü’l-elbâb. Felsefeye dairdir.
14. Lübbü’l-maʿârif.
15. Lübâbü’l-fevâʾid.
16. Mülḥiḳatü’l-eẕhân ve münebbihetü’l-vesnân.
BİBLİYOGRAFYA
İsmâil b. Abdürresûl el-Üceynî, el-Fehresetü’l-kütüb ve’r-resâʾil (nşr. Ali Nakī Münzevî), Tahran 1344 hş./1966, s. 41.
Mustafa Gālib, Kenzü’l-veled, [baskı yeri yok] 1979 (Dârü’l-Endelüs), s. 30, Mukaddime.
a.mlf., Dâmiġu’l-bâṭıl ve ḥatfü’l-münâḍıl, Beyrut 1403/1982, Mukaddime, s. 19-24.
Ârif Tâmir, Tâcü’l-ʿaḳāʾid ve maʿdinü’l-fevâʾid, Beyrut 1403/1982, Mukaddime, s. 7-9.
Abbas Hamdânî, “The Tayyibi-Fatimid Community of the Yaman at the Time of Ayyubids Conquest of Southern Arabia”, Ar.S, VIII (1985), s. 152-153.
I. Poonaowala, “ʿAlī b. Muḥammad b. D̲j̲aʿfar”, EI2 Suppl. (İng.), s. 62.
