MUSTAFA ÖZ - TDV İslâm Ansiklopedisi

MUSTAFA ÖZ

Müellif toplam 208 madde veya madde bölümü telif etmiştir.
TDV İslâm Ansiklopedisi’ne katkıda bulunduğu ilim dalları:
    Arap Dili ve Edebiyatı, Dinler Tarihi, Dinler Tarihi, Fıkıh, Hadis, İslam Bilim Tarihi, İslam Tarihi ve Medeniyeti, Kelâm ve Mezhepler Tarihi, Kelâm ve Mezhepler Tarihi, Tasavvuf, Tefsir
Müellifin telif ettiği maddeler veya madde bölümleri
ABBÂD b. SÜLEYMAN es-SAYMERÎ
Basra Mu‘tezilesi’nin önde gelen kelâmcılarından.
ACÂRİDE
Acrediyye olarak da bilinen ve daha çok Horasan’da yayılmış olan bir Hâricî fırkası.
AĞA HAN
XIX. yüzyıl başlarından itibaren Nizârî-İsmâilî mezhebinin son dört imamı için kullanılan unvan.
AHMED b. HÂBIT
Mu‘tezile mezhebine mensup iken sonraları benimsediği bazı görüşler sebebiyle İslâm’dan ayrıldığı kabul edilen kelâmcı.
AHMED HAN, Seyyid
Hindistanlı tanınmış fikir adamı ve yazar.
ALİ el-ESVÂRÎ
Mu‘tezile’nin önde gelen âlimlerinden.
ALİ EVLÂDI
Hz. Ali’nin çocukları ve torunları.
ALİ b. MUHAMMED b. CA‘FER
Yemen’deki Müsta‘lî İsmâilîleri’nin beşinci mutlak dâîsi.
ATIYYE b. ESVED
Hâricîler’in önde gelenlerinden, Ataviyye kolunun reisi.
A‘YÂNÜ’ş-ŞÎA
Şîa âlimlerinden Muhsin el-Emîn’in (ö. 1952) İsnâaşeriyye imam, âlim ve ileri gelenlerine dair biyografik eseri.
BAHRÂNÎ, Hâşim b. Süleyman
Şîa’ya dair nakilleri inceleyip bir araya getiren âlimlerden biri.
el-BÂKÛRETÜ’s-SÜLEYMÂNİYYE
Nusayrîlik’ten Hıristiyanlığa geçen Adanalı Süleyman Efendi’nin (ö. 1863 [?]) Nusayrîler’in gizli inanç ve ibadetlerini ifşa ve tenkit amacıyla yazdığı eseri.
BECELÎ, Ali b. Hüseyin
III. (IX.) yüzyılda Fas Berberîleri arasında Beceliyye diye bilinen Şiî fırkanın kurucusu.
BECELÎ, Hasan b. Ali
Fas Berberîleri arasında Beceliyye diye anılan Şiî fırkanın kurucularından.
BEKRİYYE
Bekir b. Uhtü Abdülvâhid’in (III./IX. yüzyıl) görüşlerini benimseyenlere verilen ad.
BEYÂNÜ MEZHEBİ’l-BÂTINİYYE
Zeydiyye âlimlerinden Muhammed b. Hasan ed-Deylemî’nin (ö. 711/1311 [?]) Bâtıniyye’nin tenkidine dair eseri.
BEYHESİYYE
Hâricîler’in Ebû Beyhes Heysam b. Câbir’e (ö. 94/713) nisbetle anılan bir kolu.
BİHÂRÜ’l-ENVÂR
Muhammed Bâkır el-Meclisî’nin (ö. 1110/1698 [?]) Şiî-İmâmî rivayetlerin tamamını içine alacak tarzda hazırladığı Arapça derleme eseri.
BOHRÂ
Çoğunlukla Hindistan’ın batısında bulunan Hint asıllı ve kısmen Yemenli Araplar’la karışmış olan Müsta‘lî İsmâilîler’in meydana getirdiği bir fırka.
BURAK / 1. Bölüm
Mi‘rac gecesinde Hz. Peygamber’i taşıdığı rivayet edilen binek.
BURÛCİRDÎ
Şîa dünyasında 1946-1961 yılları arasında tek merci-i taklîd kabul edilen İranlı âlim.
BÜZÜRGÜMMÎD, Kiyâ
Nizârî-İsmâilîler’in Hasan Sabbâh’tan sonraki Alamut hâkimi.
CA‘D b. DİRHEM
Tâbiîn neslinden olup ilâhî sıfatlar, halku’l-Kur’ân ve insanların fiilleri gibi itikadî konuları ilk defa tartışmaya açan âlimlerden biri.
CA‘FER b. MANSÛRÜ’l-YEMEN
Tanınmış İsmâilî müellifi.
CA‘FER es-SÂDIK
İsnâaşeriyye’nin altıncı, İsmâiliyye’nin beşinci imamı, Ca‘ferî fıkhının kurucusu.
CEBELİÂMİL
Lübnan’da bir bölge.
CELÛDÎ
İmâmiyye Şîası’na mensup Basralı âlim, edip ve tarihçi.
CEMÂLEDDİN AKSARÂYÎ
Osmanlılar’ın ilk devrinde yetişen tefsir, lugat, edebiyat ve tıp âlimi.
CENNÂBÎ, Ebû Saîd
Karmatîler’in güçlü reislerinden.
CENNÂBÎ, Ebû Tâhir
Bahreyn Karmatî Devleti’nin en güçlü reisi.
CEVVÂNÎ
Nesep âlimi ve tarihçi.
CEYTÂLÎ
Kuzey Afrika’da yetişen tanınmış bir İbâzî âlimi.
DÂÎ
İslâm dünyasında ortaya çıkan bazı fırkalarda mezhebi yayma yetkisi verilen kimsenin görev unvanı.
DÂMÂD, Muhammed Bâkır
İran’da yetişen çok yönlü İmâmiyye âlimi.
DÂVÛD el-FETÂNÎ
Daha çok Malayca yazdığı İslâmî eserler ve tercümeleriyle tanınan Güneydoğu Asyalı müslüman âlim.
DERCÎNÎ
İbâzî fakihi, şair ve tarihçi.
DERMENGHEM, Émile
Fransız şarkiyatçısı.
DEYSÂNİYYE
Milâdî II. yüzyılın sonu ile III. yüzyılın başlarında İbn Deysân (ö. 222) tarafından kurulan ve nur ile zulmet esasına dayalı âlem görüşünü benimseyen gnostik fırka.
DIRÂR b. AMR
Basra Mu‘tezilesi’nin ilk âlimlerinden.
DİHLEVÎ, Abdülkādir b. Ahmed
Kur’ân-ı Kerîm’i Urduca’ya çeviren Hindistanlı İslâm âlimi.
DİLDÂR ALİ
İmâmiyye Şîası’nın Hindistan’da yetişen Usûliyyûn ekolüne bağlı âlimlerinden biri.
DÜRZÎLİK
Fâtımî halifelerinden Hâkim-Biemrillâh döneminde (996-1021) Vezir Hamza b. Ali tarafından kurulan aşırı bir fırka.
EBÛ ABDULLAH eş-ŞİÎ
Kuzey Afrika’da Fâtımî hâkimiyetinin kurulmasını sağlayan İsmâilî dâîsi.
EBÛ HÂTİM el-İBÂZÎ
Kuzey Afrika’da İbâzıyye mezhebinin imam ve kumandanlarından.
EBÜ’l-HATTÂB el-MEÂFİRÎ
Trablusgarp’ta Cebelinefûse bölgesindeki İbâzîler’in seçtikleri ilk imam.
EHL-i BEYT
Hz. Peygamber’in aile fertleri için kullanılan bir tabir.
EVÂİLÜ’l-MAKĀLÂT
Şeyh Müfîd’in (ö. 413/1022) İmâmiyye akaidine dair eseri.
EVREBE
Fas’ta bir Berberî kabilesi.
EZÂRİKA
Hâricîler’in ilk büyük fırkası.
EZLÂM
Câhiliye Arapları’nın fal oklarına verilen ad.
GĀLİYYE
Daha çok Şîa’ya mensup olan ve aşırı düşünceler taşıyan gruplar için kullanılan, İslâm toplumu tarafından tasvip edilmemeyi belirten bir terim.
HÂİRÎ
İranlı fakih ve dinî lider.
HÂKİM-BİEMRİLLÂH
Fâtımî halifesi (996-1021).
HALKA
Kuzey Afrika’da İbâzîler’in dinî ve idarî işlerini yürüten meclis.
HÂNİ’ b. URVE
Hz. Hüseyin adına çalıştığı için Emevîler tarafından öldürülen Yemenli tâbiî.
HÂRİCÎLER / 2. Bölüm: Kültür ve Edebiyat
Dinî ve siyasî konulardaki aşırı görüşleri ve faaliyetleriyle tanınan fırka.
HASAN el-ALEVÎ
Taberistan, Gîlân ve Deylem’de hüküm süren Aleviyye’nin (Zeydî Devleti) kurucusu ve ilk hükümdarı (864-884).
HASAN es-SADR
Iraklı Şiî müctehid.
HAŞEBİYYE
Hz. Hüseyin’in intikamını almak için isyan eden Muhtâr es-Sekafî’nin ordusundaki bir grup mevâlîye verilen ad.
HÂŞİM (Benî Hâşim)
Kureyş kabilesinin Hz. Peygamber’in de mensup olduğu kolu.
HAŞÎŞİYYE
Ortaçağ’da Suriye’deki Nizârî-İsmâilîler için kullanılan aşağılayıcı bir isim.
HİMYÂNÜ’z-ZÂD
İbâzî âlimi Ettafeyyiş’in (ö. 1914) Kur’an tefsiri.
HİŞÂM b. HAKEM
Ca‘fer es-Sâdık ve oğlu Mûsâ el-Kâzım döneminde İmâmiyye kelâmının en önemli temsilcisi.
HUBBİYYE
Kullukta sevgi derecesine ulaşan kimsenin bütün yükümlülüklerinin kalkacağını iddia eden fırka.
HUDAYN b. MÜNZİR
Tâbiînin önde gelenlerinden, şair.
HUMUS / 2. Bölüm: Şîa'da Humus
Ganimetlerden devlet bütçesine ayrılan beşte birlik pay.
HURKŪS b. ZÜHEYR
Hakem Vak‘ası’nda Hz. Ali’ye muhalefet eden ilk Hâricî liderlerinden.
HÜSEYNİYYE
Şîa’nın muharrem ayında toplu matem merasimlerini icra ettiği yerlerin genel adı.
IVANOW, Wladimir
İsmâiliyye mezhebi konusunda araştırmalarıyla tanınan Rus asıllı şarkiyatçı.
İBN AMÎRE
Endülüslü âlim ve şair.
İBN BÂBEVEYH, Şeyh Sadûk
İmâmiyye Şîası’nca benimsenen dört hadis kitabından ikincisinin yazarı, hadis ve fıkıh âlimi.
İBN BEZÎZE
Mâlikî âlimi.
İBN EBÛ CUMHÛR
Şiî kelâm âlimi.
İBN EBÛ ŞENEB
Türk asıllı Cezayirli eğitimci ve Arap edebiyatçısı.
İBN EBÜ’r-RİCÂL, Safiyyüddin
Zeydiyye mezhebine mensup fakih, tarihçi, edip ve şair.
İBN GARSİYYE
Endülüslü edip ve şair.
İBN MA‘SÛM
Arap dili âlimi, edip ve şair.
İBN MÎSEM
İmâmiyye Şîası’nın ilk kelâmcılarından.
İBN ŞEHRÂŞÛB
Tefsir, hadis ve nahiv alanındaki çalışmalarıyla tanınan Şiî âlim.
İBN TABÂTABÂ, Ebû Abdullah
Abbâsî Halifesi Me’mûn’un ilk yıllarında Kûfe’de isyan eden Şiî-Zeydî lider.
İBN TÂVÛS
İmâmiyye âlimi.
İBNÜ’l-EHDEL
Yemenli âlim.
İBNÜ’l-İHŞÎD
Mu‘tezile âlimi.
İBNÜ’l-MURTAZÂ
Zeydiyye imamı ve âlimi.
İBRÂHİM b. ABDULLAH
Abbâsî Halifesi Mansûr’a isyan eden Ali evlâdından.
İMAM ŞAH
Nizârî-İsmâiliyye’nin İmamşâhîler fırkasının pîri.
İMÂMET / 1. Bölüm
Hz. Peygamber’in vefatından sonra İslâm toplumunun dinî ve siyasî liderliği görevi.
İMÂMİYYE
İmâmeti dinin esaslarından kabul eden, bazan Şîa ve İsnâaşeriyye ile eş anlamlı olarak kullanılan Şiî fırkaların ortak adı.
İMAMZÂDE
İmâmiyye Şîası mensuplarınca imamların oğulları ve torunlarının türbeleri için kullanılan bir terim.
İSKÂFÎ, Hatîb
Arap dili ve edebiyatı âlimi.
İSMÂİLİYYE
İsmâil b. Ca‘fer es-Sâdık’a nisbet edilerek varlığını günümüze kadar sürdüren aşırı Şiî mezhebi.
İSTİ‘RÂZ
Hâricîler’in ve özellikle Ezârika fırkası mensuplarının kendilerinden olmayan müslümanların din anlayışlarını sorgulamalarını ifade eden bir tabir.
KAADE
Hâricî oldukları halde bu fırka mensuplarının bulunduğu yere hicret etmeyen ve düşmanlarıyla savaşmayan grubu ifade eden terim.
KANDEHÂRÎ, Habîbullah
Hindistanlı âlim ve mutasavvıf.
KATARÎ b. FÜCÂE
Hâricîler’in Ezârika kolunun son lideri.
KAZÂBÂDÎ
Osmanlı âlimi.
KÂZIMEYN
İmâmiyye Şîası’nın en önemli ziyaret yerlerinden biri.
KAZVÎNÎ, Mirza Muhammed Han
İranlı edebiyatçı ve araştırmacı.
KERBELÂ / 1. Bölüm
Hz. Hüseyin’in türbesinin bulunmasından dolayı Şiîler’ce kutsal sayılan şehir.
KEYSÂNİYYE
Muhammed b. Hanefiyye’nin imam ve mehdî olduğunu iddia eden ilk aşırı Şiî grupların ortak adı.
KİTÂBÜ’s-SİYER
Ebü’l-Abbas eş-Şemmâhî’nin (ö. 928/1522) İbâzıyye’nin önemli şahsiyetlerine dair biyografik eseri.
KURRÂ
Çok Kur’an okuyan anlamına gelen ve farklı bağlamlarda kullanılan bir terim.
KÜLEYNÎ
İmâmiyye Şîası’nın dört temel hadis kitabının birincisi olan el-Kâfî’nin müellifi.
KÜMEYL b. ZİYÂD
Hz. Ali’ye yakınlığıyla tanınan âbid.
MA‘BED el-CÜHENÎ
Kaderiyye diye anılan hür irade düşüncesinin ilk temsilcilerinden.
el-MAKĀLÂT ve’l-FIRAK
Sa‘d b. Abdullah el-Kummî’nin (ö. 301/913-14) Şîa mezhebinin kollarına dair eseri.
MALATÎ, Ebü’l-Hüseyin
Fıkıh, kıraat ve mezhepler tarihi âlimi.
MANSÛR-BİLLÂH, Kāsım b. Muhammed
Zeydî imamı, Yemen’de Kāsımiyye Devleti’nin kurucusu.
MECLİSÎ, Muhammed Bâkır
Şiî âlim ve müellifi.
MEHDEVİYYE
Hindistan’da bir dinî hareket.
MEHDÎ el-MUNTAZAR
İmâmiyye Şîası’nca halen gaybet halinde olduğuna, gelecekte mehdî olarak ortaya çıkıp dünyada adaletli bir düzen kuracağına inanılan on ikinci imam.
MEHDÎ-LİDÎNİLLÂH
Yemen Zeydî imamlarından (1248-1258).
MESTÛR
İsmâiliyye’de gizli imamı ifade eden bir terim.
MEŞHED
Dinî bir özelliğe sahip veya topluma mal olmuş kimselerin şehid olduğu yahut defnedildiği yer.
MEŞHED
İran’da Horasan eyaletinin merkezi olan şehir.
METÂVİLE
Lübnan’daki İmâmî İsnâaşerî Şiîleri’nin mahallî adı.
MEYMÛN el-KADDÂH
İsmâilî fikirlerin oluşumuna adı karışan Şiî râvisi.
MÎR LEVHÎ
İsfahan’ın ileri gelen Şiî âlimi.
MİRZA BEŞÎRÜDDİN
Kādiyânîliğin kurucusu Mirza Gulâm Ahmed’in oğlu ve ikinci halifesi.
MİRZA MUHAMMED AHBÂRÎ
İmâmiyye’nin Ahbâriyye ekolüne mensup Şiî fakihi.
MUAMMER b. ABBÂD
Basra Mu‘tezile ekolünün ileri gelen âlimlerinden.
MUHAKKİME-i ÛLÂ
Hükmün sadece Allah’a ait olduğu sloganıyla Hz. Ali’ye karşı çıkan ilk Hâricîler’e verilen ad.
MUHAMMED b. ABDULLAH HASAN
Somali’de İngiliz ve İtalyan sömürgeci güçlerine karşı mücadele veren mahallî lider.
MUHAMMED b. ABDULLAH el-MEHDÎ
Abbâsî Halifesi Mansûr’a karşı Medine’de isyan eden Ali evlâdının lideri.
MUHAMMED b. ABDÜLVEHHÂB / 2. Bölüm
Vehhâbîliğin kurucusu.
MUHAMMED AHMED el-MEHDÎ
Mehdîlik iddiasıyla ortaya çıkan Sudanlı mutasavvıf.
MUHAMMED el-BÂKIR
İsnâaşeriyye’nin beşinci ve İsmâiliyye’nin dördüncü imamı.
MUHAMMED el-CEVÂD
İsnâaşeriyye’nin dokuzuncu imamı.
MUHAMMED CEVÂD el-BELÂGĪ
Şiî-İmâmî âlimi ve fakihi.
MUHAMMED b. HANEFİYYE
Hz. Ali’nin Havle bint Ca‘fer el-Hanefiyye isimli hanımından doğan oğlu.
MUHAMMED HÜSEYİN FAZLULLAH
Lübnanlı Şiî âlimi, âyetullāhi’l-uzmâ.
MUKANNA‘ el-HORASÂNÎ
Abbâsîler devrinde Mâverâünnehir’de peygamberlik ve ilâhlık iddiasıyla ortaya çıkan isyancı.
MURDÂR
Bağdat Mu‘tezilesi’nin önde gelen kelâmcılarından.
MÛSÂ el-KÂZIM
İsnâaşeriyye’nin yedinci imamı.
MÜELLİHE
Hz. Ali’ye ulûhiyyet nisbet eden aşırı fırkaları niteleyen bir terim.
MÜEYYED-BİLLÂH, Ahmed b. Hüseyin
Gîlân ve Deylem’de siyasî mücadelelerde bulunan Zeydî imamı.
MÜEYYED-BİLLÂH, Muhammed b. Kāsım
Yemen Zeydî imamlarından.
MÜEYYED-BİLLÂH, Yahyâ b. Hamza
Yemen’de Zeydiyye’nin önde gelen âlim ve imamlarından.
MÜEYYED-FİDDÎN
Fâtımî-İsmâilî başdâîsi; filozof, şair ve siyasetçi.
MÜFEVVİDA
Âlemin yaratılışı ve idaresinin Hz. Peygamber’e, Ali’ye ve imamlara verildiğini ileri süren aşırı Şiî grubu.
MÜNTECEBÜDDİN el-KUMMÎ
İmâmiyye muhaddisi ve âlimi.
MÜSTA‘LİYYE
İsmâiliyye mezhebi bünyesinde 487 (1094) yılındaki bölünme sonrasında ortaya çıkan iki önemli fırkadan biri.
MÜTEVEKKİL-ALELLAH, Yahyâ Hamîdüddin
Yemen Zeydîleri’nin seksen yedinci imamı (1904-1918) ve bağımsız Yemen Emirliği’nin ilk hükümdarı (1918-1948).
NÂFİ‘ b. EZRAK
Hâricîler’in Ezârika fırkasının lideri.
NÂSIBE
Şîa’nın Hz. Ali taraftarlarına düşmanlık besleyenler için kullandığı bir tabir.
NECÂŞÎ, Ahmed b. Ali
İmâmiyye Şîası’na mensup tarih ve biyografi âlimi.
NECCÂR, Hüseyin b. Muhammed
Neccâriyye fırkasının kurucusu.
NECCÂRİYYE
Hüseyin b. Muhammed en-Neccâr’ın (ö. 230/845 civarı) kurduğu kelâm ekolü.
NECDE b. ÂMİR
Bahreyn ve Yemâme’de yayılan bir tâli Hâricî fırkasının lideri.
NECEDÂT
I. (VII.) yüzyılın sonlarına doğru özellikle Bahreyn ve Yemâme bölgelerinde yayılmış Hâricî bir fırka.
NECEF
Irak’ta Şiîler’ce kutsal sayılan tarihî şehir.
NECEFÎ
İmâmiyye Şîası fakih ve ediplerinden.
NEFÛSÎ
İbâzî âlimi ve şairi.
NERÂKĪ, Molla Ahmed
Şiî fakihi.
NEVBAHTÎ, İsmâil b. Ali
İmâmiyye Şîası’nın önde gelen kelâmcılarından.
NİYÂBET
İmâmiyye anlayışına göre imamın gaybeti esnasında yetkilerini onun adına kullanma, kendisine vekâlet etme görevi.
NİZÂRİYYE
İsmâiliyye mezhebinin günümüze kadar gelen en önemli kolu.
NÜVEYRÎ, Ahmed b. Abdülvehhâb
Memlükler devrinin önde gelen devlet adamı, tarihçi.
NÜVEYRÎ, Muhammed b. Kāsım
Memlükler devri tarihçisi.
RÂFİZÎLER
Başlangıçta Zeyd b. Ali’den ayrılan ilk İmâmîler’e, daha sonra bütün Şiî fırkaları ile Şiî unsurları taşıyan bazı bâtınî gruplarına verilen isim.
SÂBBE
Hz. Peygamber’in vefatı üzerine Hz. Ali’ye destek vermemeleri sebebiyle imâmet konusunda ashabın büyük çoğunluğunu kusurlu sayan Şiî gruplarına verilen isim.
SAHBÂN el-VÂİLÎ
Vâil kabilesinin hatip ve şairi.
SÂLİM b. ZEKVÂN
Erken dönem İbâzî âlimi.
SÂLİMÎ
Umanlı tarihçi ve İbâzî âlimi.
SEÂLİBE
Hâricîler’in daha çok Horasan’da yayılan Acâride kolundan ayrılmış tâli bir fırka.
SEB‘A
Yedi sayısı.
SEFİR
İsnâaşeriyye Şîası’na göre on ikinci imamın gaybeti döneminde onun adına faaliyetleri yürüten kişilere verilen unvan.
SEKALEYN
Kur’an’da ve hadislerde insanlar ve cinler, bazı hadis rivayetlerinde Kur’an ve Ehl-i beyt anlamında kullanılan bir terim.
SERKÎS, Yûsuf İlyân
Bibliyografya âlimi, edip ve yazar.
SEYYÂGĪ
Zeydiyye mezhebine mensup fakih ve âlim.
SÜFYÂN b. MUS‘AB
Arap şairi.
ŞAH ABDÜLAZÎM
Hz. Ali’nin oğlu Hasan neslinden gelen torunlarından biri, âlim ve zâhid.
ŞEHÎD-i SÂNÎ
Şiî âlimi.
ŞEHRİSTÂNÎ, Hibetüddin
Irak’ın Şiî müctehidlerinden, ıslahatçı, siyasetçi ve şair.
ŞEREFEDDİN el-ÂMİLÎ
Lübnan’ın Şiî müctehidlerinden ve modern dönem Şiî uyanış hareketini başlatan önemli şahsiyetlerinden biri.
ŞERÎATMEDÂRÎ
İran’da tanınmış Âzerî asıllı din âlimi ve İslâm inkılâbının başlangıçtaki etkili kişilerinden biri.
ŞERÎF el-MURTAZÂ
İmâmiyye’nin önde gelen fıkıh ve kelâm âlimi, edebiyatçı, Bağdat’taki Tâlibîler’in nakibi.
ŞEVÂHİDÜ’n-NÜBÜVVE
Abdurrahman-ı Câmî’nin (ö. 898/1492) Hz. Peygamber’in nübüvvetinin delilleriyle ilgili Farsça eseri.
ŞEYHİYYE
Ahmed el-Ahsâî’nin (ö. 1241/1826) düşünceleri etrafında teşekkül eden, sonraları Keşfiyye olarak da anılan İmâmî-İsnâaşerî temelli dinî-kelâmî ekol.
ŞÎA / 1. Bölüm
Hz. Peygamber’in vefatından sonra devlet yönetiminin Hz. Ali’ye ve onun soyundan gelenlere ait olduğu düşüncesi etrafında birleşen çeşitli grupların ortak adı.
ŞÎA / 2. Bölüm: Tarih Boyunca Şîa İktidarı
Hz. Peygamber’in vefatından sonra devlet yönetiminin Hz. Ali’ye ve onun soyundan gelenlere ait olduğu düşüncesi etrafında birleşen çeşitli grupların ortak adı.
ŞÎA / 4. Bölüm
Hz. Peygamber’in vefatından sonra devlet yönetiminin Hz. Ali’ye ve onun soyundan gelenlere ait olduğu düşüncesi etrafında birleşen çeşitli grupların ortak adı.
TABAKAT / 5. Bölüm: KELÂM
İslâm telif geleneğinde, sahasında tanınmış şahsiyetlerin biyografilerini konu edinen telif türü.
TABERSÎ
Döneminde İmâmiyye Şîası’nın önde gelen müfessir, fakih ve âlimlerinden.
TAFDÎL
İnsan-melek, peygamberler, sahâbe ve diğer insanlar arasında üstünlük açısından tercih yapmayı ifade eden bir terim.
TAKIYYE
Kişinin canına veya malına yönelik bir tehlike karşısında inancını gizleyip gerektiğinde aksini söylemesi anlamında bir terim.
TÂLEKĀNÎ
1979 İran İslâm Devrimi’nin gerçekleştirilmesinde Humeynî ile birlikte hareket eden Şiî âlimi.
TA‘LÎMİYYE
Nasların, dolayısıyla dinî gerçeklerin sadece mâsum imamın öğretimiyle bilinebileceğini ileri süren İsmâiliyye’ye verilen adlardan biri.
TÂVÛSİYYE
Muhammed Kâzım İsfahânî’ye (ö. 1293/1876) nisbetle İran’da ortaya çıkan ve genellikle Şîa tarafından cemaat dışı kabul edilen Şiî tasavvuf grubu.
TÂZİYE
Hz. Hüseyin ile yakınlarının Kerbelâ’da şehid edilmesini konu alan temsilî gösteriler için İmâmiyye Şîası arasında kullanılan bir terim.
TEBERRÎ
İmâmiyye Şîası’nın devlet başkanlığı, dolayısıyla siyasî hâkimiyet konusunda kendileri gibi düşünmeyenlerle ilişkiyi kesmesi anlamında bir terim.
TENÛHÎ, Ali b. Muhassin
Kadı, edip ve hadisçi.
TENZÎHÜ’l-KUR’ÂN
Kādî Abdülcebbâr’ın (ö. 415/1025) Kur’an hakkında nazım ve anlam yönünden ileri sürülebilecek itirazlara cevap verdiği eseri.
TUHFE-i İSNÂAŞERİYYE
Abdülazîz ed-Dihlevî’nin (ö. 1239/1824) on iki imama bağlı Şîa inancının eleştirisine dair Farsça eseri.
TÛSÎ, Alâeddin
Hanefî fakihi, usulcü ve felsefeci.
TÛSÎ, Ebû Ca‘fer / 1. Bölüm
İmâmiyye Şîası’na mensup çok yönlü âlim.
UBEYDULLAH el-MEHDÎ
İlk zâhir İsmâilî imamı ve Fâtımîler’in kurucusu (909-934).
USÛLİYYE
İmâmiyye Şîası geleneğinde dinî hükümlerin aklî istidlâl yoluyla elde edilebileceğini savunan ekol.
VÂKIFE
İmamın gerçekte ölmeyip tekrar dünyaya döneceğini ileri sürerek bir sonraki imamın imâmetini kabul etmeyen Şiî gruplarına verilen ad.
el-VASİYYE
Ebû Hanîfe’nin (ö. 150/767) iman esaslarına dair risâlesi.
VASÎ
İmâmiyye ve İsmâiliyye Şîası’nda Hz. Peygamber’in daha hayatta iken yetkilerini ileriye dönük olarak kendisine devrettiğine inanılan kişi, vâris, temsilci.
el-VEFÂ
Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî’nin (ö. 597/1201) Hz. Peygamber’in hayatı, mûcizeleri, şemâili ve faziletlerine dair eseri.
ZÂBRÂŞÂİYYE
Mâverâünnehir bölgesinde Ebû Âsım ez-Zâbrâşâî’ye (V./XI. yüzyıl) nisbet edilen küçük bir fırka.
ZAKKUM
Kur’an’a göre bir cehennem ağacı.
ZINDIK
Âlemin kadîm olduğunu ileri süren, Allah’ı yahut Allah’ın birliğini ve âhireti inkâr ettiği halde inanmış gibi görünen kimseleri ifade eden bir terim.
ZÜLFİKAR / 1. Bölüm
Resûl-i Ekrem’in Hz. Ali’ye verdiği meşhur kılıç.
TDV İslâm Ansiklopedisi'nden rastgele bir madde okumak ister misiniz?
BAŞKA BİR MADDE GÖSTER