Müellifin telif ettiği maddeler veya madde bölümleri
ACÂRİDEAcrediyye olarak da bilinen ve daha çok Horasan’da yayılmış olan bir Hâricî fırkası.
AĞA HANXIX. yüzyıl başlarından itibaren Nizârî-İsmâilî mezhebinin son dört imamı için kullanılan unvan.
AHMED b. HÂBITMu‘tezile mezhebine mensup iken sonraları benimsediği bazı görüşler sebebiyle İslâm’dan ayrıldığı kabul edilen kelâmcı.
A‘YÂNÜ’ş-ŞÎAŞîa âlimlerinden Muhsin el-Emîn’in (ö. 1952) İsnâaşeriyye imam, âlim ve ileri gelenlerine dair biyografik eseri.
el-BÂKÛRETÜ’s-SÜLEYMÂNİYYENusayrîlik’ten Hıristiyanlığa geçen Adanalı Süleyman Efendi’nin (ö. 1863 [?]) Nusayrîler’in gizli inanç ve ibadetlerini ifşa ve tenkit amacıyla yazdığı eseri.
BECELÎ, Ali b. HüseyinIII. (IX.) yüzyılda Fas Berberîleri arasında Beceliyye diye bilinen Şiî fırkanın kurucusu.
BEKRİYYEBekir b. Uhtü Abdülvâhid’in (III./IX. yüzyıl) görüşlerini benimseyenlere verilen ad.
BEYÂNÜ MEZHEBİ’l-BÂTINİYYEZeydiyye âlimlerinden Muhammed b. Hasan ed-Deylemî’nin (ö. 711/1311 [?]) Bâtıniyye’nin tenkidine dair eseri.
BEYHESİYYEHâricîler’in Ebû Beyhes Heysam b. Câbir’e (ö. 94/713) nisbetle anılan bir kolu.
BİHÂRÜ’l-ENVÂRMuhammed Bâkır el-Meclisî’nin (ö. 1110/1698 [?]) Şiî-İmâmî rivayetlerin tamamını içine alacak tarzda hazırladığı Arapça derleme eseri.
BOHRÂÇoğunlukla Hindistan’ın batısında bulunan Hint asıllı ve kısmen Yemenli Araplar’la karışmış olan Müsta‘lî İsmâilîler’in meydana getirdiği bir fırka.
BURÛCİRDÎŞîa dünyasında 1946-1961 yılları arasında tek merci-i taklîd kabul edilen İranlı âlim.
CA‘D b. DİRHEMTâbiîn neslinden olup ilâhî sıfatlar, halku’l-Kur’ân ve insanların fiilleri gibi itikadî konuları ilk defa tartışmaya açan âlimlerden biri.
CA‘FER es-SÂDIKİsnâaşeriyye’nin altıncı, İsmâiliyye’nin beşinci imamı, Ca‘ferî fıkhının kurucusu.
CELÛDÎİmâmiyye Şîası’na mensup Basralı âlim, edip ve tarihçi.
CEYTÂLÎKuzey Afrika’da yetişen tanınmış bir İbâzî âlimi.
DÂÎİslâm dünyasında ortaya çıkan bazı fırkalarda mezhebi yayma yetkisi verilen kimsenin görev unvanı.
DÂVÛD el-FETÂNÎDaha çok Malayca yazdığı İslâmî eserler ve tercümeleriyle tanınan Güneydoğu Asyalı müslüman âlim.
DERCÎNÎİbâzî fakihi, şair ve tarihçi.
DEYSÂNİYYEMilâdî II. yüzyılın sonu ile III. yüzyılın başlarında İbn Deysân (ö. 222) tarafından kurulan ve nur ile zulmet esasına dayalı âlem görüşünü benimseyen gnostik fırka.
DİLDÂR ALİİmâmiyye Şîası’nın Hindistan’da yetişen Usûliyyûn ekolüne bağlı âlimlerinden biri.
DÜRZÎLİKFâtımî halifelerinden Hâkim-Biemrillâh döneminde (996-1021) Vezir Hamza b. Ali tarafından kurulan aşırı bir fırka.
EHL-i BEYTHz. Peygamber’in aile fertleri için kullanılan bir tabir.
EVREBEFas’ta bir Berberî kabilesi.
EZÂRİKAHâricîler’in ilk büyük fırkası.
EZLÂMCâhiliye Arapları’nın fal oklarına verilen ad.
GĀLİYYEDaha çok Şîa’ya mensup olan ve aşırı düşünceler taşıyan gruplar için kullanılan, İslâm toplumu tarafından tasvip edilmemeyi belirten bir terim.
HÂİRÎİranlı fakih ve dinî lider.
HALKAKuzey Afrika’da İbâzîler’in dinî ve idarî işlerini yürüten meclis.
HÂNİ’ b. URVEHz. Hüseyin adına çalıştığı için Emevîler tarafından öldürülen Yemenli tâbiî.
HASAN el-ALEVÎTaberistan, Gîlân ve Deylem’de hüküm süren Aleviyye’nin (Zeydî Devleti) kurucusu ve ilk hükümdarı (864-884).
HAŞEBİYYEHz. Hüseyin’in intikamını almak için isyan eden Muhtâr es-Sekafî’nin ordusundaki bir grup mevâlîye verilen ad.
HAŞÎŞİYYEOrtaçağ’da Suriye’deki Nizârî-İsmâilîler için kullanılan aşağılayıcı bir isim.
HİŞÂM b. HAKEMCa‘fer es-Sâdık ve oğlu Mûsâ el-Kâzım döneminde İmâmiyye kelâmının en önemli temsilcisi.
HUBBİYYEKullukta sevgi derecesine ulaşan kimsenin bütün yükümlülüklerinin kalkacağını iddia eden fırka.
HURKŪS b. ZÜHEYRHakem Vak‘ası’nda Hz. Ali’ye muhalefet eden ilk Hâricî liderlerinden.
HÜSEYNİYYEŞîa’nın muharrem ayında toplu matem merasimlerini icra ettiği yerlerin genel adı.
IVANOW, Wladimirİsmâiliyye mezhebi konusunda araştırmalarıyla tanınan Rus asıllı şarkiyatçı.
İBN EBÛ ŞENEBTürk asıllı Cezayirli eğitimci ve Arap edebiyatçısı.
İBN MÎSEMİmâmiyye Şîası’nın ilk kelâmcılarından.
İBN ŞEHRÂŞÛBTefsir, hadis ve nahiv alanındaki çalışmalarıyla tanınan Şiî âlim.
İMAM ŞAHNizârî-İsmâiliyye’nin İmamşâhîler fırkasının pîri.
İMÂMET / 1. BölümHz. Peygamber’in vefatından sonra İslâm toplumunun dinî ve siyasî liderliği görevi.
İMÂMİYYEİmâmeti dinin esaslarından kabul eden, bazan Şîa ve İsnâaşeriyye ile eş anlamlı olarak kullanılan Şiî fırkaların ortak adı.
İMAMZÂDEİmâmiyye Şîası mensuplarınca imamların oğulları ve torunlarının türbeleri için kullanılan bir terim.
İSMÂİLİYYEİsmâil b. Ca‘fer es-Sâdık’a nisbet edilerek varlığını günümüze kadar sürdüren aşırı Şiî mezhebi.
İSTİ‘RÂZHâricîler’in ve özellikle Ezârika fırkası mensuplarının kendilerinden olmayan müslümanların din anlayışlarını sorgulamalarını ifade eden bir tabir.
KAADEHâricî oldukları halde bu fırka mensuplarının bulunduğu yere hicret etmeyen ve düşmanlarıyla savaşmayan grubu ifade eden terim.
KÂZIMEYNİmâmiyye Şîası’nın en önemli ziyaret yerlerinden biri.
KERBELÂ / 1. BölümHz. Hüseyin’in türbesinin bulunmasından dolayı Şiîler’ce kutsal sayılan şehir.
KEYSÂNİYYEMuhammed b. Hanefiyye’nin imam ve mehdî olduğunu iddia eden ilk aşırı Şiî grupların ortak adı.
KİTÂBÜ’s-SİYEREbü’l-Abbas eş-Şemmâhî’nin (ö. 928/1522) İbâzıyye’nin önemli şahsiyetlerine dair biyografik eseri.
KURRÂÇok Kur’an okuyan anlamına gelen ve farklı bağlamlarda kullanılan bir terim.
KÜLEYNÎİmâmiyye Şîası’nın dört temel hadis kitabının birincisi olan el-Kâfî’nin müellifi.
MA‘BED el-CÜHENÎKaderiyye diye anılan hür irade düşüncesinin ilk temsilcilerinden.
MEHDÎ el-MUNTAZARİmâmiyye Şîası’nca halen gaybet halinde olduğuna, gelecekte mehdî olarak ortaya çıkıp dünyada adaletli bir düzen kuracağına inanılan on ikinci imam.
MESTÛRİsmâiliyye’de gizli imamı ifade eden bir terim.
MEŞHEDDinî bir özelliğe sahip veya topluma mal olmuş kimselerin şehid olduğu yahut defnedildiği yer.
MEŞHEDİran’da Horasan eyaletinin merkezi olan şehir.
METÂVİLELübnan’daki İmâmî İsnâaşerî Şiîleri’nin mahallî adı.
MİRZA BEŞÎRÜDDİNKādiyânîliğin kurucusu Mirza Gulâm Ahmed’in oğlu ve ikinci halifesi.
MUHAKKİME-i ÛLÂHükmün sadece Allah’a ait olduğu sloganıyla Hz. Ali’ye karşı çıkan ilk Hâricîler’e verilen ad.
MUKANNA‘ el-HORASÂNÎAbbâsîler devrinde Mâverâünnehir’de peygamberlik ve ilâhlık iddiasıyla ortaya çıkan isyancı.
MURDÂRBağdat Mu‘tezilesi’nin önde gelen kelâmcılarından.
MÜELLİHEHz. Ali’ye ulûhiyyet nisbet eden aşırı fırkaları niteleyen bir terim.
MÜFEVVİDAÂlemin yaratılışı ve idaresinin Hz. Peygamber’e, Ali’ye ve imamlara verildiğini ileri süren aşırı Şiî grubu.
MÜSTA‘LİYYEİsmâiliyye mezhebi bünyesinde 487 (1094) yılındaki bölünme sonrasında ortaya çıkan iki önemli fırkadan biri.
NÂSIBEŞîa’nın Hz. Ali taraftarlarına düşmanlık besleyenler için kullandığı bir tabir.
NECCÂRİYYEHüseyin b. Muhammed en-Neccâr’ın (ö. 230/845 civarı) kurduğu kelâm ekolü.
NECDE b. ÂMİRBahreyn ve Yemâme’de yayılan bir tâli Hâricî fırkasının lideri.
NECEDÂTI. (VII.) yüzyılın sonlarına doğru özellikle Bahreyn ve Yemâme bölgelerinde yayılmış Hâricî bir fırka.
NECEFIrak’ta Şiîler’ce kutsal sayılan tarihî şehir.
NECEFÎİmâmiyye Şîası fakih ve ediplerinden.
NİYÂBETİmâmiyye anlayışına göre imamın gaybeti esnasında yetkilerini onun adına kullanma, kendisine vekâlet etme görevi.
NİZÂRİYYEİsmâiliyye mezhebinin günümüze kadar gelen en önemli kolu.
RÂFİZÎLERBaşlangıçta Zeyd b. Ali’den ayrılan ilk İmâmîler’e, daha sonra bütün Şiî fırkaları ile Şiî unsurları taşıyan bazı bâtınî gruplarına verilen isim.
SÂBBEHz. Peygamber’in vefatı üzerine Hz. Ali’ye destek vermemeleri sebebiyle imâmet konusunda ashabın büyük çoğunluğunu kusurlu sayan Şiî gruplarına verilen isim.
SÂLİMÎUmanlı tarihçi ve İbâzî âlimi.
SEÂLİBEHâricîler’in daha çok Horasan’da yayılan Acâride kolundan ayrılmış tâli bir fırka.
SEFİRİsnâaşeriyye Şîası’na göre on ikinci imamın gaybeti döneminde onun adına faaliyetleri yürüten kişilere verilen unvan.
SEKALEYNKur’an’da ve hadislerde insanlar ve cinler, bazı hadis rivayetlerinde Kur’an ve Ehl-i beyt anlamında kullanılan bir terim.
SEYYÂGĪZeydiyye mezhebine mensup fakih ve âlim.
ŞAH ABDÜLAZÎMHz. Ali’nin oğlu Hasan neslinden gelen torunlarından biri, âlim ve zâhid.
ŞEREFEDDİN el-ÂMİLÎLübnan’ın Şiî müctehidlerinden ve modern dönem Şiî uyanış hareketini başlatan önemli şahsiyetlerinden biri.
ŞERÎATMEDÂRÎİran’da tanınmış Âzerî asıllı din âlimi ve İslâm inkılâbının başlangıçtaki etkili kişilerinden biri.
ŞERÎF el-MURTAZÂİmâmiyye’nin önde gelen fıkıh ve kelâm âlimi, edebiyatçı, Bağdat’taki Tâlibîler’in nakibi.
ŞEVÂHİDÜ’n-NÜBÜVVEAbdurrahman-ı Câmî’nin (ö. 898/1492) Hz. Peygamber’in nübüvvetinin delilleriyle ilgili Farsça eseri.
ŞEYHİYYEAhmed el-Ahsâî’nin (ö. 1241/1826) düşünceleri etrafında teşekkül eden, sonraları Keşfiyye olarak da anılan İmâmî-İsnâaşerî temelli dinî-kelâmî ekol.
ŞÎA / 1. BölümHz. Peygamber’in vefatından sonra devlet yönetiminin Hz. Ali’ye ve onun soyundan gelenlere ait olduğu düşüncesi etrafında birleşen çeşitli grupların ortak adı.
ŞÎA / 4. BölümHz. Peygamber’in vefatından sonra devlet yönetiminin Hz. Ali’ye ve onun soyundan gelenlere ait olduğu düşüncesi etrafında birleşen çeşitli grupların ortak adı.
TABERSÎDöneminde İmâmiyye Şîası’nın önde gelen müfessir, fakih ve âlimlerinden.
TAFDÎLİnsan-melek, peygamberler, sahâbe ve diğer insanlar arasında üstünlük açısından tercih yapmayı ifade eden bir terim.
TAKIYYEKişinin canına veya malına yönelik bir tehlike karşısında inancını gizleyip gerektiğinde aksini söylemesi anlamında bir terim.
TÂLEKĀNÎ 1979 İran İslâm Devrimi’nin gerçekleştirilmesinde Humeynî ile birlikte hareket eden Şiî âlimi.
TA‘LÎMİYYENasların, dolayısıyla dinî gerçeklerin sadece mâsum imamın öğretimiyle bilinebileceğini ileri süren İsmâiliyye’ye verilen adlardan biri.
TÂVÛSİYYEMuhammed Kâzım İsfahânî’ye (ö. 1293/1876) nisbetle İran’da ortaya çıkan ve genellikle Şîa tarafından cemaat dışı kabul edilen Şiî tasavvuf grubu.
TÂZİYEHz. Hüseyin ile yakınlarının Kerbelâ’da şehid edilmesini konu alan temsilî gösteriler için İmâmiyye Şîası arasında kullanılan bir terim.
TEBERRÎİmâmiyye Şîası’nın devlet başkanlığı, dolayısıyla siyasî hâkimiyet konusunda kendileri gibi düşünmeyenlerle ilişkiyi kesmesi anlamında bir terim.
TENZÎHÜ’l-KUR’ÂNKādî Abdülcebbâr’ın (ö. 415/1025) Kur’an hakkında nazım ve anlam yönünden ileri sürülebilecek itirazlara cevap verdiği eseri.
TUHFE-i İSNÂAŞERİYYEAbdülazîz ed-Dihlevî’nin (ö. 1239/1824) on iki imama bağlı Şîa inancının eleştirisine dair Farsça eseri.
USÛLİYYEİmâmiyye Şîası geleneğinde dinî hükümlerin aklî istidlâl yoluyla elde edilebileceğini savunan ekol.
VÂKIFEİmamın gerçekte ölmeyip tekrar dünyaya döneceğini ileri sürerek bir sonraki imamın imâmetini kabul etmeyen Şiî gruplarına verilen ad.
el-VASİYYEEbû Hanîfe’nin (ö. 150/767) iman esaslarına dair risâlesi.
VASÎİmâmiyye ve İsmâiliyye Şîası’nda Hz. Peygamber’in daha hayatta iken yetkilerini ileriye dönük olarak kendisine devrettiğine inanılan kişi, vâris, temsilci.
el-VEFÂEbü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî’nin (ö. 597/1201) Hz. Peygamber’in hayatı, mûcizeleri, şemâili ve faziletlerine dair eseri.
ZÂBRÂŞÂİYYEMâverâünnehir bölgesinde Ebû Âsım ez-Zâbrâşâî’ye (V./XI. yüzyıl) nisbet edilen küçük bir fırka.
ZAKKUMKur’an’a göre bir cehennem ağacı.
ZINDIKÂlemin kadîm olduğunu ileri süren, Allah’ı yahut Allah’ın birliğini ve âhireti inkâr ettiği halde inanmış gibi görünen kimseleri ifade eden bir terim.
x
BAŞKA BİR MADDE GÖSTER