ALP TEGİN

Doğum tarihi kesin olarak bilinmeyen Alp Tegin, Sâmânî Emîri Ahmed b. İsmâil’e satılmış bir Türk gulâmı olup zamanının birçok hassa askeri gibi Sâmânîler’in muhafız kıtasına alınmıştı. Bulunduğu yerde yavaş yavaş kendini gösteren Alp Tegin, Sâmânî Emîri Nasr b. Ahmed tarafından âzat edildi ve bir süre sonra onun hâcibü’l-hüccâblığına (hassa askerleri kumandanlığı) yükseldi. Sâmânî Emîri Nûh b. Nasr’ın ölümünden sonra yerine geçen genç yaştaki oğlu Abdülmelik üzerinde büyük nüfuz sahibi oldu ve bu dönemde Sâmânî siyaseti ve idaresinde faal bir rol oynamaya başladı. Nitekim maiyetindekilere kötü davranan Horasan sipehsâlârı Ebû Saîd Bekir b. Mâlik’in öldürülmesi olayında yer aldı. Daha sonra vezir Ebû Mansûr Yûsuf’un görevinden azledilmesi için Emîr Abdülmelik üzerinde etkili oldu ve Sâmânî vezirliğine onun sayesinde Ebû Ali Muhammed b. Muhammed el-Bel‘amî tayin edildi. Bu sebeple Bel‘amî, Alp Tegin’in bilgisi olmaksızın hiçbir şeye teşebbüs edemez hale geldi. Bu durum karşısında Emîr Abdülmelik, ileride Alp Tegin’den gelebilecek tehlikeleri sezmiş ve ona karşı davranışını değiştirerek onu başkentten uzaklaştırabilmek için devletin en yüksek askerî ve idarî görevi olan Horasan valiliğine tayin etmiştir.

Alp Tegin 961’de Nîşâbur’a giderek yeni görevine başladı. Emîr Abdülmelik’in aynı yıl içindeki ölümü, Sâmânî Devleti’nde yeni olayların başlamasına sebep oldu. Vezir Bel‘amî, Alp Tegin’in tavsiyesi üzerine tahta Abdülmelik’in oğlu Nasr’ı geçirdiyse de Sâmânî hânedanı mensupları ile Fâik el-Hâssa gibi bazı kumandanların idaresindeki ordu tahta Mansûr b. Nûh’u çıkardılar. Bu olay üzerine Emîr Mansûr, tahta çıkmasına itiraz ettiği için onu görevinden uzaklaştırdı. Alp Tegin önce Sâmânî merkezi Buhara’ya yürümek istediyse de ordu içinde kendisine karşı bir hareket olabileceğini sezerek Belh’e çekildi ve bu arada Sâmânîler’in üzerine gönderdikleri bir orduyu mağlûp etti (Nisan 962). O da tıpkı Emîr Karategin İsficâbî gibi akıllıca bir kararla Sâmânîler’in en uçtaki sınırlarına çekildi ve aynı yıl yanında gulâmları ve az bir kuvvet olduğu halde Gazne’ye yürüdü. Yolu üzerindeki Bâmiyân ve Kâbil’in mahallî hükümdarlarını yenerek Gazne’ye girdi. Orada hüküm süren Levikler (veya Enuk) hânedanından Ebû Ali’yi (veya Ebû Bekir) mağlûp ederek şehre hâkim oldu. Böylece Gazneliler Devleti’nin temellerini atan Alp Tegin, üzerine gönderilen 20.000 kişilik bir Sâmânî ordusunu yendi ise de bu tarihten sonra çok yaşamadı ve Şâban 352’de (Eylül 963) öldü, yerine oğlu Ebû İshak İbrâhim geçti.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1989 yılında İstanbul’da basılan 2. cildinde, 525-526 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.