ANDRAE, Tor Julias Efraim

Protestan bir ailenin çocuğu olarak 9 Temmuz 1885’te Vena’da doğdu. İlk ve orta öğreniminin ardından 1903’te Uppsala Üniversitesi Beşerî Bilimler Fakültesi’nde Arapça ve İbrânîce öğrendi. 1906’da mezuniyetinden sonra aynı üniversitede ilâhiyat eğitimini tamamladı (1909) ve Lutheryan kilisesi papazı oldu. İlâhiyat araştırmaları sırasında Hz. Muhammed üzerine çalışan ve kariyerini şekillendiren Nathan Söderblom’dan etkilendi. Din psikolojisine ilgi duyarak Hz. Muhammed’in, peygamber olduğunu kendisine bildiren ilâhî vahiy karşısındaki tutumunu ele aldı. Delsbo ve Uppsala’da kiliseye hizmet ederken zamanının bir kısmını Berlin’de Ignaz Goldziher’in yardımıyla Arapça el yazmalarını okumaya ayırdı. 1918’de bitirdiği, Hz. Muhammed’in şahsiyeti ve İslâm kültüründeki yerine dair Die Person Muhammeds in Lehre und Glauben Seiner Gemeinde adlı eseriyle İslâm araştırmalarında tanınmaya başlandı. 1920’lerin ilk yıllarında ideal dinî bir toplumun oluşumunda İsveç Lutheryan kilisesinin önemini vurgulayan yazı ve vaazlara ağırlık verdi. 1921’de ilâhiyat doktoru pâyesiyle ödüllendirildi. 1923’te Stockholm Üniversitesi’nde dinler tarihi öğretim üyeliğine tayin edildi ve 1927’de profesörlüğe yükseltildi. 1932’de İsveç Akademisi’ne üye seçildi. Stockholm Üniversitesi’nde 1933 yılına kadar çalıştı. 1929-1937 yılları arasında Uppsala Üniversitesi’nde dinler tarihi dersleri verdi. 1936’da kısa bir dönem İsveç hükümetinde Kilise İşleri bakanı olarak görev yaptı. 1937’de Linköping piskoposluğuna tayin edildi. 24 Şubat 1947’de Linköping’de öldü.

İsveç kilisesine ve hıristiyan inancına olan sevgisi kadar diğer dinleri de takdir eden Andrae hocası Söderblom gibi, bazı şarkiyatçılar tarafından tamamıyla katı bir din gibi gösterilen İslâm’ın aslında böyle olmadığını söyler. Hz. Muhammed’in vahiy aldığını kabul eder. Allah kelâmı olarak görmediği Kur’an’ı siyerin en önemli ve otantik kaynağı sayar. Eserlerinde pek çok hadis mecmuasından alıntılar yapmasına rağmen bazı durumlarda hadislere şüpheyle bakar. İlk dönem siyer kaynakları ve diğer tarih kitapları ise çok kullandığı eserlerdir. Geo Widengren onun hakkında İsveççe bir eser kaleme almış (Tor Andrae, Stockholm 1947), Bekir Armağan da doktora tezi hazırlamıştır (bk. bibl.).

Eserleri. 1. Die Person Muhammeds in Lehre und Glauben Seiner Gemeinde (Stockholm 1918). Eserde Hz. Muhammed’in şahsiyetinin ümmeti için ne mâna ifade ettiği ele alınmakta, peygamberlik nurundan, Hz. Muhammed’in mûcizeleri ve mi‘racından, diğer peygamberlerin mûcizelerinden, ismet sıfatından, Hz. Muhammed’in örnek oluşundan ve takvâsından bahsedilmekte, şarkiyatçı bir anlayışla müslümanların Hz. Peygamber’e bakışı ve bu alanda yazılmış neredeyse bütün klasik eserler tesbit edilerek gözden geçirilmektedir. Ayrıca eserde Batı’da ilk defa Hz. Muhammed’e duyulan saygı, müslüman dindarlığı ve İslâm mistik teorisinin gelişmesi gibi temalar üzerinde durulmaktadır. A. Schimmel’e göre bu kitap, “kendisine vahiy gelen bir kul” olarak Hz. Muhammed’in nasıl ve niçin kâinatın merkezi ve en mükemmel kişisi olduğu sorusuna verilen en iyi cevaptır.

2. Der Ursprung des Islam und das Christentum (Uppsala-Stockholm 1926). Jules Roche tarafından Les origines de l’Islam et le Christianisme adıyla Fransızca’ya çevrilen eserde (Paris 1955) Andrae’nin üzerinde yoğunlaştığı konulardan biri de Suriye Hıristiyanlığı’nın İslâm’ın ilk yıllarının şekillenmesine olan etkisidir ve kendisi bu eserinde İslâm’ın kökeninin Hıristiyanlığa dayandığını ispatlamaya çalışmaktadır.

3. Mystikens Psykologi (Stockholm 1926, 1968). Eserde din olgusunun bütün boyutları ele alınmaktadır.

4. Muhammed Hans Liv och Hans Tro (Stockholm 1930). Andrae’nin İslâm’ı bir dünya dini olarak gördüğünü ve diğer dinlerden daha açık bir tarihe sahip olduğunu söylediği eserde Hz. Muhammed döneminde Arabistan, Muhammed’in çocukluğundan nübüvvete kadar olan hayatı, dinî mesajı, vahiy doktrini, Kureyş ile mücadelesi, Medine’de yönetim ve Hz. Muhammed’in şahsiyeti gibi konular işlenmektedir. İsveççe yazılan eser Almanca’ya (Mohammed Sein Leben und Glaube, Göttingen 1932), Theophil Menzel tarafından İngilizce’ye (Mohammed: The Man and His Faith, London 1936, 1956; New York 1936), Maurice Gauddefroy-Demombynes tarafından Fransızca’ya (Mahomet sa vie et sa doctrine, Paris 1945), ayrıca İspanyolca ve İtalyanca’ya çevrilmiştir. Bekir Armağan ve Tuncay Günaydın eseri Türkçe’ye tercüme etmişlerse de henüz basılmamıştır.

5. Nathan Söderblom (Uppsala 1931). Andrae’nin, hocası ve arkadaşı, Nobel ödüllü Piskopos Söderblom’un 1931’de ölümü üzerine yazdığı biyografisidir.

6. Die Frage der Religiösen Anlage (Uppsala 1932). Bu çalışmasında Andrae ilkel dinler kavramına karşı çıkarak orijinal dinler gerçeğini vurgulamaktadır.

7. Die Letzten Dinge (Uppsala 1934). Müellifin ölümden sonraki hayata dair inancını anlattığı eseridir.

8. I Myrtentradgarden Studier i sufisk mystik. Andrae, ölümünden sonra basılan bu eserini (Stockholm 1947) Hallâc-ı Mansûr’un fikirlerinden ve idam edilmesi olayından etkilenerek yazmıştır. İslâm tasavvufunun ilk dönemlerde nasıl anlaşıldığı hususunun ve ilâhî aşkın mahiyetinin ele alındığı eserde pek çok sûfînin hayatı, tasavvufî anlayışı, riyâzet, halvet, tevhid vb. konular incelenmektedir. Eseri Birgitta Sharpe In the Garden of Myrtles adıyla İngilizce’ye (New York 1987), Helmhart Kanus-Credé Islamische Mystiker ismiyle Almanca’ya (Stuttgart 1960) çevirmiştir.

Andrae’nin bazı makaleleri Le monde oriental dergisinde yayımlanmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 99-100 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.