ARAZ, Fatma Nezihe

Konya’da dünyaya geldi. Babası Ankara milletvekillerinden Rifat Araz’dır. Ankara Kız Lisesi’nden sonra (1941) Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Psikoloji ve Felsefe Bölümü’nü bitirdi (1946). Mezun olduğu yıl Behice Boran’ın asistanı olarak aynı bölümde göreve başladı ve bazı sol hareketlere katıldı. 1948’de hocası üniversiteden uzaklaştırılınca kendisi de fakülteden ayrıldı. Doktora yapmak üzere İstanbul’a gittiyse de akademik hayattan soğudu. Bu sırada Kenan Rifâî ile tanıştı ve bir süre onun sohbetlerine devam etti; böylece hayat anlayışı ve dünya görüşü büyük değişim geçirdi. Yazı hayatına Resimli Hayat (1953) ve Hayat (1956) dergilerinde yayımlanan röportajlarıyla başladı. Havadis (1957), Yeni Sabah (1957-1962), Yeni İstanbul (1970), Milliyet ve Güneş gazetelerinde köşe yazarlığı yaptı. Meydan Larousse, Larousse Gençlik ve Türkiye ansiklopedilerinin yönetiminde görev aldı; Kaynak Kitaplar Yayınevi’nin kurucuları arasında bulundu. 1950’li yıllarda Türk-İslâm dünyasının önde gelen mânevî kahramanlarını kendine özgü bir anlayışla tanıttığı biyografik romanlarıyla tanındı. Eserlerinde bu kişilerin çağdaş hayatla nasıl bağdaştırılabileceğini göstermeye çalıştı. Özellikle Anadolu Evliyaları adlı eserinde Ahmed Yesevî’den başlayarak Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Yûnus Emre, Hacı Bektâş-ı Velî, Sarı Saltuk, Merkez Efendi, Geyikli Baba, Aziz Mahmud Hüdâyî ile Kenan Rifâî’ye kadar Anadolu’yu aydınlatan gönül sultanı erenlerin yaşayışlarını hikâye etti. Ayrıca Anadolu halk törelerini, özellikle kadın giyim ve süs eşyalarının özelliklerini, bunlarla ilgili birtakım anekdotları derledi, Anadolu kadınları baş süslemelerinden bir koleksiyon meydana getirdi. Orta Anadolu yörükleri arasında yaptığı araştırmaları “Kırk Pencereli Konak” adıyla tefrika halinde Yeni Sabah gazetesinde yayımladı.

Gazetecilik alanındaki hizmetlerinden dolayı 2003 yılında Burhan Felek Basın Ödülü’nü alan Nezihe Araz, bir kısmı Kent Oyuncuları ve Devlet Tiyatroları tarafından sahnelenen çeşitli oyunlar ve senaryolar kaleme aldı, televizyonda özellikle kadınlar için kuşak programları hazırladı. Televizyon için yazdığı on oyun seri halinde yayımlandı (1973). Türk tarihinde yirmi sekiz kadının hayat hikâyelerini “Kadın Erenler” adıyla anlattığı incelemesi Yeni İstanbul gazetesinde tefrika edildi (1975).

Hiç evlenmeyen Nezihe Araz, geride birçok eser bırakarak hayatının son günlerini geçirdiği Maltepe Huzurevi’nde 26 Temmuz 2009’da öldü ve Yeniköy Mezarlığı’na defnedildi. Ölümünden sonra kız kardeşi Vecihe Büyükaksoy’un torunu Jeyda Elsasser’in yönetmenliğinde “Beyond Words” adıyla hakkında bir belgesel film hazırlanmıştır (2010).

Eserleri. Şiir: Benim Dünyam (1950), Yalnız Ağaç (1951), Bir Kırmızı Gül (1994).

Biyografi-İnceleme: Kenan Rifâî ve Yirminci Asrın Işığında Müslümanlık (İstanbul 1951, Sâmiha Ayverdi, Safiye Erol ve Sofi Huri ile birlikte), Fatih’in Derûnî Hayatı (1953), Anadolu Evliyaları (İstanbul 1958), Peygamberler Peygamberi Hazret-i Muhammed (1960), Hazret-i Peygamberin Torunları (1960), Dertli Dolap (Yûnus Emre’nin hayatı, 1961), Aşk Peygamberi Mevlâna’nın Romanı (1962; Aşk Peygamberi, 1985), Yirmisekiz Peygamber (1963), Çocuk ve İslâm (çocuklar için dinî, ahlâkî yazılar, 1968), Gelin Canlar Bir Olalım (1972), Mustafa Kemal’le 1000 Gün (1993), Mustafa Kemal’in Ankara’sı (1994), Batı Anadolu ve Rumeli Evliyaları (İstanbul 2003).

Oyun: Bozkır Güzellemesi (Devlet Tiyatroları’nda sahnelenmiştir, 1974-1975), Öyle Bir Nevcivan (1979), Alaca Karanlık (1981), İmparatorun İki Oğlu (1983), Kar Yağdı Hatun (İstanbul Devlet Opera ve Balesi tarafından sahnelenmiştir, 1986), Afife Jale (Selim İleri ile birlikte, 1987-1988’de sahnelenmiştir), Cahide (1990), Ballar Balını Buldum (Devlet Tiyatroları’nda sahnelenmiştir, 1991), Savaş Yorgunu Kadınlar (1992), Kuvâ-yı Milliye Kadınları (1997).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 107 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.