ATAMAN, Adnan

13 Temmuz 1926’da İstanbul Çengelköy’de doğdu. Babası folklor uzmanı, eğitimci Sadi Yaver Ataman, annesi Fatma Pakize Hanım’dır. Annesini küçük yaşta kaybetti. Çocukluk yılları büyükbabası Ali Yaver ve babaannesi Habibe Yekta’nın yanında Karadeniz Ereğlisi ve Safranbolu’da geçti. Kastamonu’da liseyi bitirdikten sonra İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne dört yıl devam etti. Bu esnada bir yandan da İstanbul Radyosu’nda yayın yapan, babasının kurduğu ve yönettiği Memleket Havaları Ses ve Saz Birliği’nde bağlama sanatçısı olarak yer almaya başladı. Sanat hayatı eğitim hayatının önüne geçince tıp tahsilini yarım bıraktı. Altı ay süreli kısa askerlik hizmetinden sonra İstanbul Defterdarlığı’nın açtığı memurluk sınavını kazanarak Beşiktaş Veraset Vergi Dairesi’ne memur adayı olarak tayin edildi. Maliyedeki bu görevi sürerken bir taraftan da Memleket Havaları Ses ve Saz Birliği’ndeki mûsiki çalışmalarını sürdürdü. Bu sırada babasının girişimiyle İstanbul Belediye Konservatuvarı bünyesinde kurulan Folklor İnceleme ve Derleme Kurulu’na bağlı Folklor Tatbikat Topluluğu’na (günümüzde İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuvarı Türk Halk Müziği Topluluğu) sınavla fahrî saz sanatçısı oldu (1953); ancak hastalanması ve hastahanede bir ay kadar yatması üzerine memuriyetten ayrılıp Folklor Tatbikat Topluluğu’ndaki sanat çalışmalarına döndü. 1954’te kendisi için özel olarak açılan sınavda başarı gösterince topluluğun kadrolu saz sanatçıları arasına katıldı. Babasının topluluktaki şeflik görevinden 1960’ta emekliye ayrılması üzerine topluluk yöneticiliğine altı ay süreyle vekâlet eden Süheyla Altmışdört’ün ardından 1961’de topluluğun şefliğine ve yöneticiliğine tayin edildi.

Adnan Ataman, Folklor Tatbikat Topluluğu ile birlikte önce babasının şefliği döneminde Adana, Konya, Burdur, Isparta, İzmir, Aydın, Manisa, Çanakkale, Tekirdağ, Kırklareli, Edirne, Bursa, Kastamonu ve Safranbolu yörelerini kapsayan turne konserlerine katıldı. Topluluğun şefi olarak da yurdun hemen her yöresinde ve yurt dışında Tunus’ta Kartaca (1985), Fransa’da Paris, Le Havre, Rain ve Lille (1987), Almanya’da Freiburg (1987), İngiltere’de Eastbourne (1988), Belçika’da Gent (1993) ve Hollanda’da Amsterdam (1993) şehirlerinde konserler yönetti, uygulamalı seminerler verdi. Yine bu toplulukla birlikte Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu bünyesinde çok sayıda televizyon programı hazırladı ve yönetti. 1991-1993 yıllarında adı geçen kurumda ayda bir düzenlediği yirmi sekiz adet açıklamalı halk müziği programı yönetti.

İstanbul Belediye Konservatuvarı bünyesinde topluluk eğitimciliği ve yöneticiliğinin yanı sıra Folklor İnceleme ve Derleme Kurulu üyeliği yaptı. Bu topluluğun kırk dört yıl şefliğini ve yöneticiliğini yerine getirdikten sonra görevini öğrencisi Esat Kabaklı’ya devredip 2005 yılında emekliye ayrıldı. Ayrıca Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu’nda bağlama sanatçılığı, Radyo Türk Halk Müziği Toplulukları şefliği yaptı; Danışma Kurulu, Denetleme Kurulu, Repertuvar Kurulu vb. kurulların üyeliğinde bulundu. Adnan Ataman, Radyo Türk Halk Müziği Toplulukları şefliği görevinden 1995’te, Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu bünyesinde elli yıl boyunca sürdürdüğü kurul üyeliklerinden de 2005’te ayrıldı. Türk müzik hayatına bir eğitimci olarak da hizmet etti. İstanbul Teknik Üniversitesi İstanbul Türk Mûsikisi Devlet Konservatuvarı’nın kurucuları arasında yer aldı ve kurumda bir süre görev yaptı. Bu arada stajyer sanatçıların eğitimiyle ilgilendi. 1993-2007 yıllarında Müjdat Gezen Sanat Merkezi’nde çok sayıda sanatçı adayı öğrenci yetiştirdi. Merkezi Londra’da bulunan International Folk Music Council’in üyesi olan ve çeşitli kongrelere katılan Adnan Ataman bir fikir adamı olarak da Türk kültür ve sanat hayatına katkı sağladı. Kongre, sempozyum vb. toplantılarda sunduğu tebliğlerle fikirlerini savundu. Süreli yayın organlarında Türk halk müziği hakkındaki görüşlerini kültür-sanat çevreleriyle paylaştı ve bu konuda birçok ödüle lâyık görüldü. Adnan Ataman 15 Ağustos 2014 tarihinde İstanbul’da vefat etti, ertesi gün Beylerbeyi’ndeki Nakkaştepe Mezarlığı’nda toprağa verildi.

Çalışmalarını daha çok halkın yaşattığı geleneksel değerlerin kaynaklarını araştırma konusuna yoğunlaştıran Adnan Ataman folklorik karakter taşıyan mahallî/anonim müzik materyalleri üzerine çalışmış, derleyici olarak Türk halk müziği repertuvarına çok sayıda eser kazandırmıştır. Azerbaycan, Balıkesir, Batı Trakya, Çankırı, Denizli, Diyarbakır, Erzincan, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, Isparta, İstanbul, Karabük, Kars, Kastamonu, Kayseri, Kırşehir, Konya, Malatya, Mersin, Muğla, Nevşehir, Ordu, Rize, Rumeli, Şanlıurfa gibi Türkiye’nin hemen her yerinde onlarca mahallî sanatçıdan derlediği ve notaya aldığı müzik eserlerinin sayısı 300 kadardır. Bunların büyük bir kısmı yayımlanmış, seslendirilmiş ve toplumun beğenisini kazanmıştır.

Ataman Abdülvahit Küzecioğlu, Adnan Türköz, Ahmet Gazi Ayhan, Ali Ekber Çiçek, Âşık İsmail Aydın (Âşık Dâimî), Âşık Kul Ahmet, Cemile Cevher Çiçek, Hanife Ataman, Muharrem Akkuş, Musa Eroğlu, Müşerref Ercan, Neşet Ertaş, Özay Gönlüm, Sadi Yaver Ataman, Talip Özkan, Yalçın Özsoy gibi halk sanatçılarının sesinden pek çok eser derlemiş ve notaya almıştır. “Arabaya daş koydum” (Kızılhisar Zeybeği) ve “Zobalarında guru da meşe yanıyor” (Denizli); “Cemile’min Geçtiği Yollar Meşeli” (Denizli Acıpayam); “Evleri Yol Üstüdür” (Şanlıurfa Halfeti); “Gitme durnam gitme nerden gelirsin” (Erzincan Tercan); “Sinem beni yandırır” (Diyarbakır); “Yatamadım gasavetten meraktan” (Mersin Mut); “Bir giderim beş ardıma bakarım”, “Daş harmanın mazısı”, “İlik düştü yakamdan”, “Yeşil ipek bükene” ve “Selâm da söylen beybabama” (Karabük Safranbolu); “Leblebi koydum tasa” (Çankırı Çerkeş); “Gar mı yağmış yüce dağlar başına” (Kırşehir); “Varın söylen Urfani’ye yârin öğmesin” (Mersin Silifke) gibi birçok eser bunlardan bazılarıdır.

Elli yılı aşan sanat hayatı boyunca yönettiği 500’ü aşkın konserle Türk halk müziğini sahneleme tekniklerinin gelişimine büyük hizmetlerde bulunan Adnan Ataman zevkli ve geniş repertuvar seçiciliği, yöneticiliği ve halk müziğinin yeteneklerinin geliştirilmesi yönündeki titizliğiyle müzik çevrelerinde büyük saygınlık kazanmıştır. Halk ezgilerinin, geleneksel yaşam ve beslenme yolları ile bağlantılı olarak konser salonlarında işitsel ve görsel sahneleme yöntemleri kullanılarak dramatize edilmesi, zaman zaman da halk oyunları ve halk tiyatrosu kimliğiyle sunulması da Adnan Ataman’ın sanat hayatında dikkat çekici yönlerden birini temsil etmektedir. Onun Sadi Yaver Ataman’ın folklor ideallerine bağlılığı bir diğer özelliğidir. Adnan Ataman meslekî bilgi ve tecrübelerini Bu Toprağın Sesi [Halk Musikimiz] adını verdiği bir kitapta toplamış (yay. haz. Süleyman Şenel, İstanbul 2009), bir eserini de Safranbolu Türküleri ve Oyun Havaları adıyla Safranbolulular’a armağan etmiştir (yay. haz. Süleyman Şenel, İstanbul 2009).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 133-134 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.