https://islamansiklopedisi.org.tr/ba-mahreme
İslâmî ilimlerde temayüz etmiş Bâ Mahreme ailesinin en önemli isimlerinden biri olan Abdullah b. Ömer, 10 Cemâziyelâhir 907’de (21 Aralık 1501) Hadramut’un Şihr adlı liman şehrinde dünyaya geldi. İlk öğrenimini fakih ve sûfî olan babası ile tarihçi ve fıkıh âlimi olan amcası Abdullah Tayyib Bâ Mahreme’nin yanında yaptı. Daha sonra, “Bu çocuğun benden istifade etmesinden çok ben ondan istifade ettim” sözleriyle talebesini takdir eden Kādî Abdullah b. Ahmed Bâ Sürûmî’nin derslerine devam etti. Bâ Mahreme ciddi, düzenli ve titiz çalışmalarıyla zamanının ilimlerinde, bilhassa fıkıh, matematik ve astronomi sahalarında eser verecek derecede yetişip temayüz etti. Zebîd, Şihr, Aden, Taiz ve Haremeyn’de eğitim ve öğretim faaliyetlerinde bulunarak aralarında fakih Muhammed b. Abdürrahim Bâ Câbir’in de yer aldığı birçok talebe yetiştirdi. İlim ve fetvada kendisine başvurulan tanınmış şahsiyetlerden biri oldu, şöhreti Yemen ve çevre bölgelere yayıldı. Çok uzaklardan fetva almak için gelenlerin en zor meselelerini rahatlıkla hallederdi. Eserleri ve fetvalarında vermiş olduğu cevaplar zekâsının kuvvetini ve bilgisinin derinliğini göstermektedir. İki defa Şihr kadılığına tayin edildi, ancak kendi isteğiyle bu vazifeden ayrılıp hac farîzasını ifa ettikten sonra Aden’e yerleşti ve ölümüne kadar (11 Receb 972 / 12 Şubat 1565) orada kalarak telif ve tedrisatla meşgul oldu. Abdullah Bâ Mahreme aynı zamanda şairdi.
Eserleri. Fıkıh, matematik ve astronomi sahalarında çoğu risâle şeklinde yirmiye yakın çalışması bulunan Bâ Mahreme’nin başlıca eserleri şunlardır:
1. en-Nüket ʿalâ Şerḥi’l-Minhâc. Nevevî’nin Şâfiî fıkhıyla ilgili Minhâcü’ṭ-ṭâlibîn adlı eserinin şerhi olan İbn Hacer el-Heytemî’nin Tuḥfetü’l-muḥtâc li-şerḥi’l-Minhâc’ına yazdığı iki ciltlik hâşiyedir.
2. Ẕeyl ʿalâ Ṭabaḳāti’ş-Şâfiʿiyye. İsnevî’nin Ṭabaḳātü’l-fuḳahâʾi’ş-Şâfiʿiyye adlı eserine yapılan bir zeyildir. Muhammed b. Abdurrahman el-Hadramî’nin ed-Dürrü’l-fâḫir fî terâcimi aʿyâni’l-ḳarni’l-ʿâşir adındaki eserinin (Eymen Fuâd Seyyid, s. 210-211) kaynaklarından biri olan bu kitabı Abdullah Muhammed el-Habeşî Meṣâdirü’l-fikri’l-İslâmî fi’l-Yemen’de (s. 480) Reşfü’z-zülâl fi’t-tekmîl ve’t-teẕyîl, Merâciʿu târîḫi’l-Yemen’de ise (s. 88) Tetimmetü Ṭabaḳāti’ş-Şâfiʿiyye adıyla kaydetmekte ve kayıp olduğunu belirtmektedir.
3. Ḥâşiye ʿalâ Esne’l-meṭâlib. İbnü’l-Mukrî el-Yemenî’nin Ravżü’ṭ-ṭâlib adlı eserine Zekeriyyâ el-Ensârî’nin yaptığı şerhten ibaret olan dört ciltlik Esne’l-meṭâlib üzerine yazdığı hâşiyedir.
4. ed-Dürretü (er-Ravżatü)’z-zehiyye fî şerḥi’r-Raḥbiyye. Muhtemelen İbnü’l-Mütefennine’nin ferâiz ilmine dair kaleme aldığı er-Raḥbiyye adıyla bilinen Buġyetü’l-bâḥis̱ adlı urcûzesinin şerhidir.
5. Ḥaḳīḳatü’t-tevḥîd. Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin vahdet-i vücûd görüşüne reddiye olarak yazılmıştır.
6. Mişkâtü’l-miṣbâḥ li-şerḥi’l-ʿidde ve’s-silâḥ. Yazarın basılmış tek eseridir (Kahire, ts.).
7. el-Fetâvâ.
8. el-Lümʿa fî ʿilmi’l-felek.
9. Risâletü’r-rubʿi’l-müceyyeb.
10. Risâle fî ʿilmi’l-ḥisâb.
11. Risâle fi’ḫtilâfi’l-meṭâliʿ ve’ttifâḳıhâ (diğer eserleri ve bunların yazma nüshaları için Abdullah Muhammed el-Habeşî’nin Meṣâdirü’l-fikri’l-İslâmî fi’l-Yemen adlı kitabına bakılabilir).
BİBLİYOGRAFYA
Abdülkādir el-Ayderûsî, en-Nûrü’s-sâfir, s. 250-254.
İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, VIII, 367-368.
el-Ḳāmûsü’l-İslâmî, I, 264.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, VI, 95.
Abdullah Muhammed el-Habeşî, Merâciʿu târîḫi’l-Yemen, Dımaşk 1972, s. 88.
a.mlf., Meṣâdirü’l-fikri’l-İslâmî fi’l-Yemen, Beyrut 1408/1988, s. 236, 296, 320, 480, 540, 549.
Eymen Fuâd Seyyid, Meṣâdiru târîḫi’l-Yemen fi’l-ʿaṣri’l-İslâmî, Kahire 1974, s. 210-211.
Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), IV, 110.
