BAHRÂNÎ, Hâşim b. Süleyman

Bahreyn’de dünyaya geldi. XI. (XVII.) yüzyılın ortalarında doğduğu tahmin edilebilir. Alemülhüdâ Şerîf el-Murtazâ’nın torunlarından olduğu ve İmam Mûsâ el-Kâzım neslinden geldiği rivayet edilir. Vesâʾilü’ş-Şîʿa adlı hadis kitabının müellifi Hür el-Âmilî ile (ö. 1104/1693) ilim alışverişinde bulunduğu bilinmektedir. İlk eğitimini Bahreyn’de babasından aldı. Ardından dönemin Şiî ilim merkezlerinden olan Necef’e gitti; başta Mecmaʿu’l-baḥreyn sahibi Fahreddin et-Turayhî ve Abdülazîm b. Seyyid Abbas Esterâbâdî gibi âlim ve muhaddislerden ders aldı. Necef’te ne kadar kaldığı bilinmemektedir. Daha sonra Horasan’a geçerek Şîa âlimleriyle fikir alışverişinde bulundu. Horasan’daki ikameti sırasında bazı âlimlerden faydalanırken Hür el-Âmilî gibi âlimler de kendisinden faydalanıp rivayette bulundu. Horasan’dan Bahreyn’e dönünce burada ilmi ve ahlâkıyla büyük itibar kazandı. Bahreyn kadısı Şeyh Muhammed b. Mâcid’in vefatından sonra bütün Bahreyn beldelerini kapsamak üzere kadılık ve hisbe görevlerini üstlendi. Özellikle hisbe görevini en güzel şekilde yerine getirmek ve haddi aşanlarla sıkı bir mücadeleye girişmek suretiyle emir bi’l-ma‘rûf nehiy ani’l-münker faaliyetlerini yaymaya çalıştı. Dürüstlüğü ve âdil hüküm vermesi dolayısıyla ileri gelenlerin kendisinden çekinmesine karşılık halkın sevgi ve saygısını kazanmayı başardı. Onun faziletli bir kişi, âlim, fakih, müfessir, Arapça’yı ve ricâl ilmini çok iyi bilen bir muhaddis olduğu, zalimlere karşı mücadele ettiği kaynaklarda belirtilmektedir (Hür el-Âmilî, II, 341; İbn Usfûr el-Bahrânî, s. 63-64). Resmî görevlerinin yanı sıra öğretim faaliyetleriyle de uğraşan Bahrânî çok sayıda öğrenci yetiştirdi; Muammer Mahmûd b. Abdüsselâm’ın da aralarında bulunduğu kalabalık bir cemaat kendisinden hadis ve haber rivayet etti. Bahrânî 1107 yılında, bazı rivayetlere göre ise 1109’da (1698) Bahreyn’de Naîm köyünde vefat etti, cenazesi Tevbelî isimli köyde Mâtînî Kabristanı’na defnedildi.

Eserleri. Mirza Abdullah Efendi, İmâmiyye ulemâsı arasında nakilleri toplayıp kaydetme hususunda Muhammed Bâkır el-Meclisî’den sonra gelen kişi olarak kabul edilen Bahrânî’nin yetmiş beş civarında eserinin ismini zikretmiş olup bazıları şunlardır:

1. el-Burhân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. Müellifin başta gelen bu çalışması hacimli bir rivayet tefsiridir (Kum, ts., 1334 hş., 1363 hş., 1375 hş.; bir heyetin tashih ve dipnotlarıyla, Beyrut 1419/1999).

2. el-Meḥacce fîmâ nezele fi’l-ḳāʾimi’l-ḥücce. On ikinci imamın özellikleri ve hakkındaki naklî delilleri ihtiva eden bir çalışmadır (Tahran 1272; nşr. Muhammed Münîr el-Mîlânî, Beyrut 1413/1992; nşr. Hâmid el-Erdistânî, Kum 1387 hş.).

3. Tebṣıratü’l-velî fî men raʾe’l-Ḳāʾim el-Mehdî ʿaleyhi’s-selâm. Eserde on ikinci imamı gören kimselerden bahsedilir.

4. Ġāyetü’l-merâm fî ḥücceti’l-ḫiṣâm fî taʿyîni’l-imâm ʿan ṭarîḳı’l-ḫâṣṣı ve’l-ʿâm (Tahran 1272, 1387 hş.). Muhammed Takī b. Ali ed-Dizfûdî tarafından Kifâyetü’l-ḫiṣâm fî feżâʾili’l-imâm adıyla Farsça’ya çevrilmiştir (Tahran 1272).

5. el-Levâmiʿu’n-nûrâniyye fî esmâʾi ʿAlî ve ehli beytihi’l-Ḳurʾâniyye (nşr. Hâmid el-Erdistânî, Kum 1387 hş.).

6. Medînetü’l-meʿâciz (Meʿâcizü Ehli’l-beyt) (Tahran 1290, 1291, 1298; nşr. İzzetullah el-Mevlâî, Kum 1371 hş.; nşr. Alâeddin el-A‘lemî, Kum 1384 hş./2005).

7. Meṣâbîḥu’l-envâr fî beyâni muʿcizâti’n-nebiyyi’l-muḫtâr (nşr. Mahmûd el-Ergānî el-Bihbehânî el-Hâirî, Kum 1384 hş./2005).

8. Meʿâlimü’z-zülfâ fî maʿârifi’n-neşʾeti’l-ûlâ ve’l-uḫrâ (Kum 1382 hş./2003).

9. et-Tuḥfetü’l-behiyye fî is̱bâti’l-vaṣiyye (nşr. Mahmûd el-Ergānî el-Bihbehânî el-Hâirî, Meşhed 1383 hş./2004).

Bahrânî’nin bunların dışında çoğu İsnâaşeriyye’yi konu edinen başka eserleri de vardır: Ḥilyetü’l-ebrâr fî feżâʾili Muḥammed ve âlihi’l-aṭhâr, el-Keşfü’l-mühim fî ṭarîḳı ḫaberi Ġadîri Ḫum, el-İnṣâf fi’n-naṣṣı ʿale’l-eʾimmeti’l-is̱nâʿaşere el-eşrâf (diğer eserleriyle ilgili geniş bilgi için bk. Mirza Abdullah Efendi el-İsfahânî, V, 299-304; İbn Usfûr el-Bahrânî, s. 64-66).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 161 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.