BAYATÎ-ARABAN

Terkip edeni bilinmemekle beraber dört buçuk asırdan beri kullanıldığı tahmin edilmektedir. III. Selim ekolü bestekârlarından Hacı Sâdullah Ağa tarafından canlandırılmıştır. İkinci tür araban dizisinin (bk. ARABAN) bayatî makamı çeşnisiyle karar vermesinden ibarettir.

Büyük formlu klasik eserlerde nevâ perdesi üzerindeki hicaz beşlisi, çârgâh perdesi yerine nîm-hicaz perdesinin yeden olarak gösterilmesi suretiyle zengûleli şekilde kullanılmıştır. Donanımına karar kalıbının ârızası olan segâh bemolü konur. Ancak donanımında karcığar makamı ârızalarının gösterildiği, karar perdelerinin ise ezgi içinde kullanıldığı bayatî-araban eserlerin de çoğunlukta olduğunu belirtmek gerekir. Güçlüleri sırasıyla muhayyer, gerdâniye ve nevâ perdeleri, durağı dügâh perdesidir. Meyan geçkileri genellikle muhayyer, acem, arazbar veya tiz durakta sabâ makamlarına yapılır. Bütün birleşik makamlar gibi inici seyir gösterir.

Karcığar makamına oranla daha parlak, neşeli ve geniş imkânlı bir makam olan bayatî-arabana örnek olarak Gazi Giray Han’ın muhammes, Ulvi Erguner’in devr-i kebîr usulündeki peşrevleri, Şehzâde Seyfeddin Efendi ve Muhiddin Erev’in saz semâileri ile Hacı Sâdullah Ağa’nın iki beste, iki semâiden müteşekkil klasik faslı gösterilebilir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1992 yılında İstanbul’da basılan 5. cildinde, 220 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.