BENZING, Johannes

13 Ocak 1913’te Güney Almanya’da Schweningen’de doğdu. Orta öğreniminden sonra birkaç yıl ticaretle meşgul oldu. 1936-1939 yıllarında Berlin Üniversitesi’nin Doğu Dilleri Bölümü’nde okudu. Tanınmış şarkiyatçılardan Richard Hartmann, Walter Björkman, Annemarie von Gabain gibi isimlerin derslerine katıldı. Gotthard Jaeschke ve Sebastian Beck’in Doğu dilleri derslerine devam etti. Berlin’de yaşayan Türkistanlılar ve İdil-Ural bölgesinden gelmiş bazı Tatarlar’la yakın ilişkiler kurarak çeşitli Türk boyları ve onların lehçeleri, kültürleri, folklorları hakkında bilgi edindi. Özellikle Tatar aydını M. Ayaz İshakî’nin o yıllarda Berlin’de bulunan kızı Saadet Çağatay’dan Tatarca öğrendi.

Benzing 1939’da Über die Verbformen im Türkmenischen adlı teziyle doktor, 1942’de Tschuwaschische Forschungen IV: Die Kasus adlı çalışmasıyla doçent oldu. II. Dünya Savaşı yıllarında Türk asıllı esirlerin sünnetli oldukları için yahudi zannedilerek öldürülmesini G. von Mende ile önledi. Bu yıllarda çeşitli işlerde çalışmak zorunda kaldı. 1939-1942 yıllarında Berlin’de Dışişleri Bakanlığı’nda görev aldı. 1948-1955 arasında Tübingen Üniversitesi’nde öğretim görevlisi, 1950-1955 yıllarında Paris’te mütercim-redaktör, 1955-1958’de Bonn’da ve İstanbul Alman Konsolosluğu’nda müşavir, 1958-1963 yıllarında İstanbul’da konsolos olarak çalıştı. Bu yıllarda İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde modern Türk yazı dilleri okuttu. Mainz Üniversitesi’nde Türk dili ve lehçeleri dersleri verdiğinden 1959’da kadrosuz profesör oldu. Mainz Üniversitesi’nin Şarkiyat Bölümü’nde Helmut Scheel emekli olunca boşalan profesörlük kadrosuna tayin edildi (4 Aralık 1963). 1953 yılından beri üyesi bulunduğu Mainz İlimler Akademisi’ne 1966’da aslî üye seçildi. 31 Mart 1981’de üniversitedeki görevinden emekliye ayrıldı ve 1982 yılı sonunda memleketi Schwarzwald’da Erdmannsweiler’a yerleşti. Eşinin hastalığından dolayı Göttingen Üniversitesi’nde profesör olarak görev yapan kızlarının yakınında bulunmak için Mart 1998’de Göttingen bölgesindeki Bovenden’e taşındı. Burada 16 Mart 2001’de beyin kanamasından öldü.

Daha lise çağında iken Türkoloji ve Altayistik ile ilgilenmeye başlayan Benzing, meşhur Türkolog W. Bang Kaup ile mektuplaştığı gibi Paris’te ve İstanbul’da meslektaşlarıyla devamlı görüşmüş, her iki şehirdeki kütüphanelerden faydalanmıştır. Özellikle İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde H. Ritter, O. Pritsak, Z. Velidi Togan, J. Eckmann, A. Tietze, R. R. Arat, A. Caferoğlu gibi meslektaşlarıyla hayatının en verimli dönemini yaşamıştır. Benzing önceleri Çuvaşça üzerindeki çalışmalarıyla tanınmıştır. Öteki filolojilerle karşılaştırıldığında yeni bir bilim alanı sayılan Türkoloji araştırmaları için hazırladığı Einführung in das Studium der altaischen Philologie und der Turkologie adlı eser büyük bir boşluğu doldurmuş ve el kitabı olarak yıllarca kullanılmıştır. Yazdığı Lamutça, Tunguzca ve Kalmukça gramerler de her zaman başvurulan eserlerdendir. Ayrıca Zemahşerî’nin Muḳaddimetü’l-edeb’inin -şimdi ölü bir İran dili olan- Hârizmce tercümeli nüshasının Arapça-Farsça-Hârizmce transkripsiyonlu metniyle bu metnin Latince ve Almanca tercümelerini I. cilt (1968), Hârizmce kelimelerin indeksini de Almanca karşılıklarıyla II. cilt olarak (1983) yayımlamıştır. Moğolca ile Tunguzca’yı ve bu Altay dillerinin lehçelerini çok iyi bilen Benzing eski ve modern Türk dillerine vâkıf, hatta pek çok modern Türk dilini konuşabilen bir Türkolog’dur. Bu derin ve geniş bilgisinin ışığı altında Altay dilleri üzerinde yapılan araştırmalardan çıkardığı sonuç bu dillerin Türk dilleriyle akraba olmadığı, daha ihtiyatlı bir ifadeyle şimdilik bunların akrabalıklarını ispatlayacak ciddi bir delil elde edilemediği şeklindedir. Belli başlı Avrupa ve Asya dillerini de bilen Benzing araştırdığı konuları dil, tarih ve folklor gibi yönlerden ayrıntılarına kadar inceleyen titiz bir ilim adamı, her türlü iddia ve gösterişten uzak, doğal, yardım sever bir kişiydi. 1988’de Türk Dil Kurumu onur üyeliğine seçilmiştir.

Eserleri: Turkestan. Die Bücherei des Ostraumes (Sonderveröffentlichung) (Berlin 1943); Kleine Einführung in die tschuwaschische Sprache (Berlin 1943); Einführung in das Studium der altaischen Philologie und der Turkologie (Wiesbaden 1953; trc. Sabit S. Paylı, “Altay Filolojisi ve Türkoloji Etütlerine Kılavuz”, TDAY Belleten, 1957 [1958], s. 131-177); “Altay Filolojisi ve Türkoloji Etütlerine Kılavuz II: Modern Türk Dilleri Türkiye Türkçesi” (TDAY Belleten [1958], s. 215-278); Lamutische Grammatik. Mit Bibliographie, Sprachproben und Glossar (Wiesbaden 1955); Die tungusische Sprachen, Versuch einer vergleichenden Grammatik (Wiesbaden 1956); Das chwaresmische Sprachmaterial einer Handschrift der “Muqaddimat al-adab” von Zamaxsarî I: Text (Wiesbaden 1968); Islamische Rechtsgutachten als volkskundliche Quelle (Wiesbaden 1977); Chwaresmischer Wortindex (Mit einer Einleitung von H. Humbach. Herausgegeben von Z. Taraf, Wiesbaden 1983); Kalmükische Grammatik zum Nachschlagen (Wiesbaden 1985); Kritische Beiträge zur Altaistik und Turkologie: Festschrift für Johannes Benzing (ed. L. Johanson – C. Schönig, Wiesbaden 1988 [çoğu Almanca, birkaçı Fransızca ve biri İngilizce, 1938-1978 yıllarında basılan makaleler]); Bolgarisch-tschuwaschische Studien (Hrsg. von Claus Schönig [Turcologica 12], Wiesbaden 1993).

Makaleleri: “Das türkestanische Volk im Kampf um seine Selbständigkeit. I. Von der russischen Eroberung bis zum Sturz das Zarentums” (WI, XIX [1937], s. 94-137); “Tschuwaschische Forschungen I: Das Possessivsuffix der dritten Person” (ZDMG, XCIV [1940], s. 251-267); “II: Tschuwaschisch alttürkisch” (WI, XCIV [1940], s. 391-398); “III: Das Nomen futuri” (WI, XCV [1941], s. 46-58); “IV: Die Kasus” (WI, XCVI [1942], s. 421-470 [doçentlik tezi]); “V: Die Ordinalzahlen und ein iranisches Suffix zu ihrer Bildung” (WI, CIV [1954], s. 386-390); “Biler Şehrinin Fethi (Çuvaş halk destanı)” (Türk Dili-Belleten, III/8-9 [Ankara 1946-1947], s. 126-136); “Classification of the Turkic Language” (Ph.TF, I, 1-5); “Das Kumükische” (Ph.TF, I, 391-406; T trc. İlhan Çeneli, “Kumuk Türkçesi”, TDED, XXVI [1993], s. 165-188); “Das Baschkirische” (Ph.TF, I, 421-434); “Das Hunnische, Donaubolgarische und Wolgabolgarische” (Ph.TF, I, 685-695); “Das Tschuwaschische” (Ph.TF, I, 695-751); “Die usbekische Literatur und neu-uigurische Literatur” (Ph.TF, II, 700-720); “Die türkmenische Literatur” (Ph.TF, II, 721-741); “Die tschuwaschische Literatur” (Ph.TF, II, 841-861); “Das Tschuwaschische” (Handbuch der Orientalistik, V/1 [Leiden-Köln 1963], s. 61-71); “Chwaresmische Wörter und Sätze aus einer choresmtürkischen Handschrift der Muqaddimat al-Adab” (ZDMG, CXXXV/1 [1985], s. 92-103, Nuri Yüce ile birlikte).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 183-185 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.