BANG KAUP, Willy

Johann Wilhelm Max Julius Bang Kaup 9 Ağustos 1869’da Almanya’nın Wesel şehrinde doğdu. Birçok âlim ve rahip yetiştiren Protestan bir aileye mensuptur. Bir askerî hâkim olan babası Heinrich Bang daha sonra Wesel şehrinin belediye başkanlığını yapmıştır. Bang’ın birçok eserinde Bang Kaup şeklinde yazdığı soyadı, babasınınkiyle birlikte annesinin kızlık soyadı olan Kaup’u da kullanmasından ortaya çıkmıştır.

Bang daha lise öğrencisi iken dile, özellikle eski İran dillerine karşı büyük bir ilgi duydu ve ailesinin haberi olmadan ünlü şarkiyatçı Fleischer ile mektuplaştı. Liseyi bitirdikten sonra Fleischer’in tavsiyesine uyarak Belçika’nın Louvain Üniversitesi’nde Doğu dilleri profesörü olan Charles de Harlez’in yanına gitti ve onun idaresi altında bilhassa çivi yazılı Persçe ile Avesta dili üzerinde çalıştı. Louvain Üniversitesi’nden başka Fransa, İngiltere ve Polonya’da da okuyan Bang’ın çalışma programı arasında İngilizce başta olmak üzere Cermen dilleri önemli bir yer tutmuştur.

Bang’ın ilk ilmî yazısı, yirmi yaşındayken Ahamenî kitâbelerinin açıklanması hakkında kaleme aldığı “Beiträge zur Erklärung der Achämenideninschriften” (ZDMG, XLII [1899], s. 525-534) adlı incelemedir. Bu araştırmayı, Avestik alfabeyle yazılmış Zend-Avesta metinleri ve çivi yazılı Behistûn kitâbeleriyle ilgili yazıları takip etti. Bang ilmî yayın hayatının ikinci yılından itibaren Ural-Altay sahasında Moğol ve Mançu dilleri üzerine de çalışmaya başladı; ancak 1893 yılında Vilhelm Thomsen’in Göktürk alfabesini çözmesi ve bunu takip eden yıllarda onunla Wilhelm Radloff’un Orhon yazıtlarını açıklamak için yaptıkları yayınlar, Bang’ın özellikle Altayistik’in Türkoloji kolunu seçmesine sebep oldu. 1896-1909 yılları arasında devamlı olarak Göktürk metinleri üzerinde çalıştı ve birçok makale yayımladı; bu çalışmaları sırasında eski Türkler’in sayıları söyleme esaslarını da tesbit etti.

Willy Bang Kaup 1892’den itibaren Louvain Üniversitesi’ne bağlı Yaşayan Doğu Dilleri Okulu’nun (École nationale des langues orientales vivantes) akademik yöneticiliğini yaptı ve 1895’te bu üniversitenin İngiliz filolojisi profesörlüğüne tayin edildi. 1914 yılına kadar Louvain Üniversitesi’nde kalan Bang burada İngiliz, Alman, Fars ve Türk dilleriyle ilgili birçok araştırmasını yayımlamıştır. I. Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine Almanya’ya döndü ve bu tarihten itibaren İranistik, Anglistik ve Germanistik sahalarındaki çalışmalarına son verdi. 1917’de Frankfurt Üniversitesi’nin Türkoloji profesörlüğüne getirildi ve Almanya’nın Karl Foy’dan sonra ikinci Türkoloji profesörü olarak bu sahada Avrupa’nın en önde gelen ilim adamlarından biri haline geldi. 1920 yılında ise Berlin Üniversitesi Türkoloji profesörlüğüne getirildi ve ölümüne kadar bu görevde kaldı.

Kont Geza Kuun tarafından 1880 yılında Latince olarak yayımlanan Codex Cumanicus Bang’ın kuvvetle ilgisini çekmiş ve eserin üzerinde derinlemesine çalışıp Geza Kuun yayımının dil açısından istifade edilemeyecek bir neşir olduğunu ortaya koyarak orijinal metinleri açıklama, bazılarını da yeniden kurma şeklinde kitabı tekrar yayımlamıştır. Berlin’e geldiğinde I. Dünya Savaşı’nın başlamasına kadar Orta Asya’da yapılan Alman ilmî araştırma seyahatleri ve arkeoloji kazıları sonucunda bulunarak Berlin’e getirilen yazılı belgelerin ilk inceleyicileri olan Friedrich Wilhelm Karl Müller ve Albert August von Le Coq’a katıldı ve Uygur harfli Türkçe belgelerin incelenmesi işini üzerine aldı. Müller’in dört ciltlik Uigurica, von Le Coq’un üç ciltlik Manichaica ve Bang Kaup’un başlattığı Türkische Turfantexte (ilk beş cilt Bang ile Annemarie von Gabain; VI. cilt Bang, von Gabain ve Reşit Rahmeti Arat) serileri Berlin’deki bu ilmî mesainin sonuçlarıdır. Bang’ın Berlin’deki çalışmaları arasında Türkische Turfantexte serisi dışında Studien zur vergleichenden Grammatik der Türksprachen, Vom Köktürkischen zum Osmanischen ve Türkologische Briefe aus dem Berliner Ungarischen Institut I-VIII gibi eserleri zikredilebilir. Mukayeseli Türk dili araştırmaları mektebinin kurucusu olan Bang’ın çalışmaları öğrencileri von Gabain tarafından Almanya’da, Reşit Rahmeti Arat tarafından da Türkiye’de devam ettirilmiştir.

8 Ekim 1934 Pazartesi günü altmış beş yaşında iken talihsiz bir apandisit ameliyatı sonucunda hayatını kaybeden Bang’ın ölümü hakkında Alman ve Türk basınında çok çeşitli makaleler çıkmış, hayatı ve eserleri üzerine ise bazıları sağlığında olmak üzere çeşitli zamanlarda pek çok yazı yayımlanmıştır (başlıcaları için bk. bibl.).

Eserleri. Bang’ın 1889-1934 yılları arasındaki kırk beş yıllık akademik hayatında kaleme aldığı 113 parçadan müteşekkil 2000 sayfa civarındaki ilmî çalışmaları bütün olarak değerlendirildiğinde bunların şu on grupta toplandığı görülür: 1. Dilin ve Türk dilinin genel konuları (8 makale, 76 sayfa); 2. Gramer ve kelime açıklamaları (11 makale, 324 sayfa); 3. Altayistik, Mongolistik ve Mançu-Tunguz araştırmaları (26 makale, 180 sayfa); 4. Göktürkçe araştırmaları (11 makale, 148 sayfa); 5. Budist Uygurlar hakkında araştırmalar (12 makale, 210 sayfa); 6. Maniheist Uygurlar hakkında araştırmalar (7 makale, 224 sayfa); 7. Nestûrî Uygurlar hakkında araştırma (1 makale, 35 sayfa); 8. Codex Cumanicus ve Kuzey Türkçesi üzerine araştırmalar (12 makale, 176 sayfa); 9. Yaşayan Türk şiveleri araştırmaları (18 makale, 210 sayfa); 10. “Berlin’deki Macar Enstitüsü’nden Türkoloji Mektupları” adı altındaki Türkoloji çalışmaları (7 makale, 108 sayfa). Willy Bang Kaup bu çalışmaları ile Türkoloji’nin, daha önceleri İslâm filolojisi içerisinde şarkiyat çerçevesinde okutulan Arap-Fars-Türk dillerinden ayrılarak kendi başına müstakil bir ilim kolu haline gelmesini sağlamış, Eski Uygur Türkçesi ile yazılmış metinler üzerindeki çalışmalarıyla da Uyguroloji bilim dalının kurucusu olmuştur (eserlerinin tam listesi için bk. Sertkaya, s. 289-304).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1992 yılında İstanbul’da basılan 5. cildinde, 56-57 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.