BEŞÂKİRD

Beşâkird (Beşâgird) batıdan Hürmüz boğazının doğu kıyısı, güneyden Umman denizi ve kuzeyden ortasında sığ, çevresi sazlık bataklıklarla kaplı tuzlu Cez Mûrîyân gölünün yer aldığı aynı addaki kapalı depresyonla sınırlanır. Doğuda Mekran bölgesinin İran toprakları içinde kalan batı yarısının iç kesimini içerir. Genel olarak doğu-batı doğrultusunda uzanan, yer yer 2000 metreye varan ve hatta 2000 metreyi geçen dağlar (Cez Mûrîyân’ın güneyinde dik yamaçlarla âniden yükselen Kûhhâ-yi Beşâkird dağlarında Kûh-i Kûhrân tepesi 1950 m. onun güneyinde Gûh Kûh 2100 m.) ve platolarla kaplı, vadilerle fazla yarılmış bir bölgedir. Yazları sıcak, kışları soğuk bir çöl - yarı çöl ikliminin etkisi altındadır. Yıllık yağış tutarı, hemen tamamı kışa rastlamak üzere 100-200 milimetreyi geçmez. Bitki örtüsü, Umman denizine yönelen vadilerin tabanlarındaki bazı yerler dışında çok zayıftır ve seyrek bazı kserofitlerden oluşur. Bölgenin dağlık kesimi taşlık çöller halindedir; Cez Mûrîyân çöküntüsünün büyük bir kısmı ise kumullu çöllerle kaplıdır.

Bölge idarî bakımdan Kirman’ın Ciruft (Sebzvârân) vilâyetine bağlı bir nahiyedir. Nüfusu azdır, muhtelif kaynaklara göre tamamının 7000-8000 olduğu tahmin edilmektedir. Mevcut yerleşim birimleri küçüktür ve sayıları 100 dolayındadır. Bunların en önemlisi, bölgenin güneybatı kesimindeki dağlık bir alanda, Umman denizine dökülen Cegîn ırmağının yukarı çığırında yer alan, kamış ve sazlardan yapılmış kulübelerden müteşekkil Angohran’dır. Beşâkird dağlarının kuzey eteklerindeki Remeşk ile güneyde dağlar arasındaki Gaz Mâhû, Mîr Kûh, Mîr Şâhdâd ve Yamâsûr diğer başlıca iskân merkezleridir. Tarım toprakları çok azdır. Yalnız su bulunan yerlerde başta hurma olmak üzere bazı ürünler yetiştirilir; başlıca gelir kaynağı hayvancılık ve hayvan ürünleridir. Merkezî hükümetin denetiminden uzak, ulaşılması güç ve sapa bir bölgede yaşayan Beşâkirdliler’in yakın bir döneme kadar diğer bir gelir ve geçim kaynağı da eşkıyalık ve çapulculuk idi. Bölge halkı Şiî mezhebinden İranlılar ile yakın geçmişe kadar köle statüsünde olan bazı İran kökenlilerden ve negroidlerden meydana gelir. Kaynakların çoğunda Beşâkirdliler’in, Belûcîler’e bağlanan Kuflar’ın soyundan geldikleri kaydedilir. Bazı araştırmacılar Beşâkird adının, Antikçağ’da Batlamyus tarafından İran’ın Carmania (Kirman) bölgesinde yaşadıkları zikredilen Pasargadae kabilesinin adının bozulmuş şekli olduğunu ileri sürmüşlerdir. Günümüz Farsça’sından çok farklı olan Beşâkird dili kuzey ve güney lehçesi olarak ikiye ayrılmakta ve hâlâ Antikçağ’da kullanılan Pers dilinden kalma bazı kelimeleri yaşatmaya devam etmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1992 yılında İstanbul’da basılan 5. cildinde, 550-551 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.