BOPAL

Hindistan’da son yüzyıllarda hüküm süren müslüman devletlerin Haydarâbâd nizamlığından sonra en önemlisi olan Bopal, Tiah bölgesinden (Pakistan) gelen Orakzai Afridîleri’nden Dost Muhammed Han tarafından kurulmuştur. Dost Muhammed 1708’de otuz dört yaşlarında iken Delhi şehrine giderek Bâbürlü İmparatoru I. Bahadır Şah’tan hizmetlerine karşılık olmak üzere Berâsiye bölgesinin idaresini almış, daha sonra da burada nevvâblığını ve istiklâlini ilân etmiştir. Dost Muhammed Han 1740’ta öldüğünde yerine oğlu Yâr Muhammed Han (1740-1754) ve ondan sonra da Feyz Muhammed Han (1754-1777) nevvâb oldular. Muktedir birer hükümdar olamayan bu iki kardeşten özellikle Feyz Muhammed Han devrinde devlet idaresi tamamen Hintli vezirlerin elinde kalmış ve onların da idaresizliği yüzünden toprakların yarısı kaybedilmiştir. Feyz Muhammed Han’ın ölümü üzerine nevvâb olan kardeşinin oğlu Hayât Muhammed Han da yine idareyi Hintli vezirlere emanet etmiş, ancak yeğeni Vezir Muhammed Han devamlı surette onlarla mücadele ederek devletin daha fazla zayıf düşmesine engel olmuştur. Bu arada Vezir Muhammed Han, devletin zayıflığından faydalanarak ülkeye hücum eden Pindârîler’i Maratalar’ın yardımıyla geri püskürtmüş, daha sonra da yardım amacıyla girdikleri ülkeyi istilâ eden Maratalar’ı dışarı atmıştır (1807). Aynı yıl Hayât Muhammed Han’ın ölümü üzerine oğlu Gavs Muhammed Han (1807-1816) nevvâb unvanını almışsa da gerçek hâkimiyet ve devlet idaresi yine Vezir Muhammed Han’da kalmış ve Vezir Muhammed Han devamlı mücadeleleri sonunda Bopal’e eski itibar ve gücünü kazandırarak kaybedilen yerlerin de çoğunu geri almaya muvaffak olmuştur. Vezir Muhammed Han’ın elli bir yaşında iken ölümü (1816) üzerine yerine Gavs Muhammed Han’ın kızı Kudsiyye Begüm ile evli olan oğlu Nezir Muhammed nevvâb oldu (1816-1820). Nezir Muhammed Han devrinde İngilizler’le anlaşma yapılmış ve bu anlaşma Bopal Devleti’nin topraklarının korunmasında Pindârîler’e karşı verilen mücadelede tesirini göstermiştir. 1820’de Nezir Muhammed Han ölünce karısı Kudsiyye Begüm “nevvâbe” sıfatıyla tahta oturdu ve böylece devlet başkanlığı kadınların idaresine geçmiş oldu. Kızı İskender Begüm 1835’te kuzeni Cihangir Muhammed’le evlendikten sonra Kudsiyye Begüm nâiblikten çekilmek istemediyse de Cihangir Muhammed İngilizler’in yardımıyla Bopal nevvâblığını ele geçirdi (1837).

İskender Begüm 9 Aralık 1844’te kocası Cihangir’in ölümü üzerine idareyi ele aldı. Annesi Kudsiyye Begüm ile başlayan kadınlar dönemini sürdürdü ve ölümüne (1868) kadar nevvâbe olarak kaldı. Bu kadın hükümdarlık geleneği, 1926’da Sultan Cihan Begüm’ün, oğlu Muhammed Hamîdullah Han’ın lehine tahttan çekilmesine kadar sürmüştür. Anlaşmalarla İngilizler’e bağlı kalan İskender Begüm öldüğü zaman arkasında ziraat ve askerlik alanında yapılmış birçok reform bıraktı. Onun döneminde dinî alanlarda da serbest düşünce hâkim kılınmış ve kadınların sosyal hayata karışmasına zemin hazırlanmıştır. İskender Begüm’ün ölümü üzerine amcası Fevcdâr Muhammed Han’ın uzaktan idaresi altında kızı Şah Cihan Begüm nevvâbe olarak tahta geçti (1868). 1855’te evlendiği kocası Bahşı Bâkī Muhammed Han öldükten üç yıl sonra Şah Cihan Begüm Sıddîk Hasan Han ile evlendi ve idarî yetkilerini 28 Ağustos 1885’e kadar kendisiyle paylaştı. Şah Cihan Begüm 1901’de öldü ve yerine geçen kızı Sultan Cihan Begüm yirmi beş yıl hüküm sürdü. Sosyal hayatta birçok reformlar yapan Cihan Begüm bu arada Londra’ya ve İstanbul’a iki defa ziyarette bulundu; İstanbul’da II. Abdülhamid ve V. Mehmed Reşad’la görüştü. İngiltere’yi ikinci ziyaretinde nevvâblığın oğlu Muhammed Hamîdullah Han’a devri hususunda muvafakat aldı ve 1926’da tahttan çekildi. Aligarh İslâm Üniversitesi’nde tahsil görmüş aydın bir kişi olan Muhammed Hamîdullah Han (ö. 1960), 1946’da Hindistan Millî Kongresi ile Muhammed Ali Cinnah tarafından yönetilen Müslüman Birliği arasında anlaşma sağlayarak Hindistan’ın siyasî hayatında önemli bir hizmet ifa etmiştir. 1947’de Hindistan ve Pakistan devletleri kurulduğunda Bopal önceleri Haydarâbâd gibi kendi idaresini elinde bulundurdu ise de 1949’da Hindistan Birliği’ne katıldı. 1952’de nevvâblık idaresine son verildi; 1956’da da Bopal bölgesi Medya Pradeş eyaleti ile birleştirilerek Bopal şehri bu eyaletin merkezi haline getirildi.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1992 yılında İstanbul’da basılan 6. cildinde, 283 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.