BOUSQUET, Georges-Henri

21 Haziran 1900’de Paris yakınlarındaki Meudon’da doğdu. Paris’te hukuk, ekonomi ve siyasal bilimler okudu. Paris Üniversitesi’nde 1923’te L’évolution sociale aux Pays-Bas (1914-1922) başlıklı teziyle doktor unvanını aldı. Üniversite öğrenimi sırasında tanıdığı İtalyan sosyologu ve ekonomisti Vilfredo Pareto’dan önemli ölçüde etkilendi ve akademik hayatının ilk yıllarında onun görüşlerini Fransa’da tanıtmaya çalıştı. 1927’de Cezayir Hukuk Fakültesi’ne siyasal ekonomi hocası olarak tayin edildi. Bu ülkede Arapça öğrendi ve bir taraftan siyasal ekonomi alanındaki doçentliğine hazırlanırken diğer taraftan İslâm araştırmalarına yöneldi. Profesör olduktan sonra Cezayir’de ekonomi ve İslâm araştırmalarıyla ilgili çalışmalarını sürdürdü. Başkanlığını yaptığı kürsünün adı 1947’de Kuzey Afrika Ekonomisi ve Sosyolojisi, bir yıl sonra da İslâm Âdetlerinin Mukayeseli Tarihi ve Cezayir’in Ekonomi ve Sosyolojisi şeklinde değiştirildi, ardından İslâm Hukuku ve Kuzey Afrika Sosyolojisi adını aldı.

Bousquet, Cezayir’de bulunduğu dönemde iki defa Rockefeller Vakfı’ndan burs alarak Amerika Birleşik Devletleri’ne gitti (1933-1934). 1938 yılında Hindistan’a bir ziyarette bulundu. II. Dünya Savaşı’nın sonunda galip müttefikler tarafından Berlin’i kontrol etmek için teşkil edilen komisyonda Fransız Millî Eğitim ve Güzel Sanatlar Komisyonu’nun başkanı sıfatıyla Fransa’yı temsil etti. 1945’te Fransa’ya hizmet edenlere verilen en meşhur nişan olan Chevalier de la Légion d’Honneur, Fransız kültürüne hizmet edenlere verilen Gümüş Palmiye nişanı ve Altın Palmiye nişanına lâyık görüldü. Cezayir’in bağımsızlığını kazanmasından sonra Temmuz 1962’de Fransa’ya döndü, Bordeaux Üniversitesi’nde müslüman sosyolojisi ve siyasal ekonomi tarihi dersleri verdi. Sağlığının bozulması üzerine 1 Ekim 1969 tarihinde emekli olarak Bordeaux yakınlarındaki Latresne’ye yerleşti. 6 Mayıs 1970’te Bordeaux Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden onursal profesörlük unvanı aldı ve ölümüne kadar burada ders verdi. 23 Ocak 1978’de Latresne’de öldü.

Bir taraftan Hollanda sömürgeciliğini eleştirel açıdan ele alan Bousquet diğer taraftan Fransız sömürgeciliğinin savunuculuğunu yapmıştır. Cezayir’i Fransa’nın sömürgesi olarak benimsemiş, Fransız işgalinin sona ermesini kabullenemeyerek Fransa’ya dönüşünü bir sürgün diye nitelemiştir (Malherbe, s. 282). Bousquet, Cezayir’de İslâm toplumu ve kültürüyle karşılaşıncaya kadar hukuk yanında sosyoloji ve özellikle siyasal ekonomi alanında Pareto’nun eserlerini ve düşüncelerini dikkate alan çalışmalar yapmış, Cezayir’e gittikten sonra özellikle İslâm hukuku ve Kuzey Afrika ile müslüman toplumların sosyolojisiyle meşgul olmuştur. Bu çerçevede başta Gazzâlî, İbn Haldûn ve Süyûtî olmak üzere müslüman âlimlerin eserlerini tercüme etmiştir. Bousquet’nin önemli hizmetlerinden biri, fıkhın sosyolojik değerini keşfedip bunun üzerinden İslâm toplumlarının sosyal yapısını incelemeye yönelmesidir. Mâlikî, Şâfiî ve Hanefî mezheplerinin temel metinleri yanında Zeyd b. Ali’nin eserini Fransızca’ya çevirip yayımlaması, ayrıca bu eserlerden faydalanarak genelde İslâm toplumları ve özelde Kuzey Afrika ve Cezayir toplumları hakkında çalışmalar yapması onun ilgisini Fransız sömürgeciliğinin çıkarlarının ötesine taşımış, bu durum bazı yazarlarca Bousquet’nin İslâm dinine ve müslümanlara karşı sempati duyduğu şeklinde yorumlanmıştır (a.g.e., a.y.). Ayrıca başta Nevevî’nin kırk hadise dair eseri olmak üzere Buhârî’den seçtiği bazı hadisleri Fransızca’ya çevirmiş, Kazimirski’nin Kur’an tercümesini başına bir takdim yazısı ekleyerek yeniden neşretmiştir. Bunun yanında Goethe, Voltaire, Marx ve Engels gibi Batı düşüncesine yön vermiş düşünürlerin İslâm’la ilgilerinin mahiyetini ve bunun sebeplerini ele aldığı makaleler yazmıştır. Wensinck, Goldziher, Nöldeke ve Snouck-Hurgronje gibi önde gelen oryantalistlerin bazı mühim eserlerini Fransızca’ya çevirip onların oluşturduğu oryantalist kültürün Fransa’da ve Frankofon bölgelerinde daha yakından tanınmasına katkı sağlamıştır.

Eserleri. Telif: L’évolution sociale aux Pays-Bas (1914-1922) (Paris 1923); Un grand économiste italien Francesco Ferrara (Paris 1924); Précis de sociologie d’après Vilfredo Pareto (Paris 1925, 1971; Julie Goldbaum ve Rahel Boermann tarafından Almanca’ya [Grundriss der Soziologie nach Vilfredo Pareto, Karlsruhe 1926], Carlos A. Echanove Trujillo tarafından İspanyolca’ya [Compendio de sociologia segun Vilfredo Pareto, Mexique 1940] çevrilmiştir); Introduction aux systèmes socialistes de Vilfredo Pareto (Paris 1926); Essai sur l’évolution de la pensée économique (Paris 1927); La restauration monétaire et financière de l’Autriche (Paris 1927); Cours d’économie pure (Paris 1928); Vilfredo Pareto, sa vie et son oeuvre (Paris 1928; Bousquet bu eserini yeni belgeleri de kullanarak Pareto 1848-1923, le savant et l’homme başlığıyla tekrar yayımlamıştır [Lausanne 1960]); Institutes de science économique (I-III, Paris 1930, 1932, 1936); Les successions agnatiques mitigées, étude comparée du régime successoral endroit germanique et en droit musulman (Paris 1935, Frédéric Peltier ile birlikte); Introduction à l’étude de l’Islam indonésien (Paris 1938; Revue des études islamiques dergisinde neşredilen bir makalenin [XII, 1938, s. 135-259] ayrı basımıdır); Précis élémentaire de droit musulman, malékite et algérien (I-II, Alger, Paris 1935-1940); La politique musulmane et coloniale des Pays-Bas (Paris 1939; İng. trc. Philip E. Lilienthal, A French View of the Netherlands Indies, New York 1940); L’lslam Maghrébin: Introduction à l’Etude Générale de l’Islâm (Alger 1946, 1955); Du droit musulman et de son application effective dans le monde (Alger 1949); Les grandes pratiques rituelles de l’Islâm (Paris 1949; namaz, oruç ve hac ibadetlerinin ele alındığı bir eserdir); Les mormons. Histoire et institutions (Paris 1949, 1967; müellif bu eserinde İslâmiyet’le Mormonluk ve bu tarikatın kurucusu Joseph Smith ile Hz. Muhammed arasında sosyolojik karşılaştırmalar yaparak aralarında benzerlikler kurmaya çalışmıştır); Justice française et coutumes kabiles (Alger 1950); La morale de l’Islam et son éthique sexuelle (Paris 1953; sonraki baskılarında L’éthique sexuelle de l’Islam başlığıyla neşredilmiştir [Paris 1963, 1966, 1990]); Les Berbères (Paris 1957, 1961, 1967); Esquisse d’une histoire de la science économique en Italie: des origines à Francesco Ferrara (Paris 1960); Le droit musulman par les textes (Paris 1960); Le droit musulman (Paris 1963).

Tahkik, Tercüme ve Redaksiyon: Le livre des successions du çahîh d’el-Bokhâry: Traduction avec éclaircissements et commentaires (Paris 1933, Kh. Takarli ile birlikte; Ṣaḥîḥ-i Buḫârî’nin mirasla ilgili bölümünün çevirisidir); “Abrégé de la loi musulmane selon le rite l’imâm El-Chafi’î par Abou Chodjâʿ” (Ebû Şücâ el-İsfahânî’nin el-Muḫtaṣar’ının tercümesidir [Revue algérienne de législation et de jurisprudence, LI, Alger 1935, s. 193-207]); Œuvres économiques choisies (Paris 1938, J. Crisafulli ile birlikte; Francesco Ferrara’ya ait seçme yazıların çevirisidir); Recueil de la loi musulmane: le plus ancien recueil de droit musulman retrouvé jusqu’ici (Alger 1941, J. Berque ile birlikte; Zeyd b. Ali’ye nisbet edilen el-Mecmûʿu’l-fıḳhî’nin çevirisidir); Les quarante hadiths (Alger 1947, 1955, 4. bs. 1957; Nevevî’ye ait eserin çevirisidir); Kitâb et-Tanbîh ou le livre de l’admonition touchant la loi musulmane selon le rite de l’imâm Ech-Châfé‘î (I-IV, Alger 1949-1952; Ebû İshak eş-Şîrâzî’ye ait eserin tercümesidir); le Koran / le Coran (I-II, Paris 1949, 1952, 1959; Kazimirski’nin Fransızca Kur’an tercümesinin giriş ve notlar ilâvesiyle yapılan neşridir); Classiques de l’Islamologie (Alger: La maison des livres, ts. [1950]; Ebü’l-Fidâ [Vie du prophete Mahomet, trc. N. Desvergers], Nevevî [Les quarante hadiths, trc. G.-H. Bousquet], Süyûtî [Les dires du prophete, trc. F. Cadoz, nşr. G.-H. Bousquet], İbn Cübeyr [Les musulmans de Sicile, trc. M. Amari, nşr. G.-H. Bousquet] ve L. P. E. Amélie Sédillot’a ait [Tableau de la civilisation arabe] eserlerden oluşan bir derlemenin neşridir); “Le kitâb al-wara’ ou livre du scrupule religieux selon l’imâm İbn Hanbal” (Hespéris, XXXIX/1-2 [1952], s. 97-120, Charles Dominique ile birlikte); Le livre des bons usages en matière de mariage (Paris 1953; Léon Bercher ile birlikte; Gazzâlî’nin İḥyâʾü ʿulûmi’d-dîn adlı eserinin evlilikle ilgili bölümünün çevirisidir); el-Muḫtaṣar: Le statut personnel en droit musulman hanéfite (Tunus 1952, Léon Bercher ile birlikte, Paris 1953; Kudûrî’ye ait eserin bir bölümünün tercümesidir); Ihya’ ‘ouloum ed-dîn ou vivification des sciences de la foi (Paris 1955; İḥyâʾü ʿulûmi’d-dîn’in notlarla birlikte tercümesidir); De la monnaie (Paris 1955, J. Crisafulli ile birlikte; Ferdinando Galiani’ye ait Della moneta adlı eserin çevirisidir); Abrégé de la loi musulmane selon le rite de l’imâm Mâlek (Alger 1956; Halîl b. İshak el-Cündî’nin el-Muḫtaṣar adlı eserinin tercümesidir); Œuvres choisies de C. Snouck-Hurgronje / Selected works of Snouck-Hurgronje (Leiden 1957, J. Schacht ile birlikte); A.C. Pigou (Dalloz 1958; İngiliz iktisatçısı Pigou’ya ait seçme yazıların çevirisidir); Les textes économiques de la Mouqaddima 1375-1379 (Paris 1961; İbn Haldûn’a ait eserin iktisada dair bölümlerinin tercümesi olup ikinci baskısında Les textes sociologiques et économiques de la Mouqaddima 1375-1379 adıyla neşredilmiştir [Paris 1965]); Etudes islamologiques d’Ignaz Goldziher (Leiden 1962; Goldziher’in çeşitli yazılarının çevirisi olup daha önce bölümler halinde Arabica dergisinde yayımlanmıştır [VII, 1960, s. 1-29, 113-139, 237-272]); Esquisse d’une histoire de la science économique, des origines jusqu’au début du XX^e siècle (Paris 1962; Avusturyalı iktisatçı ve siyaset bilimcisi Joseph Alois Schumpeter’e ait Epochen der Dogmen- und Methoden Geschichte adlı eserin tercümesidir); L’authentique tradition musulmane choix de h’adîths (Paris 1964, 1986, Buhârî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’inden seçme hadislerin çevirisidir); Remarques critiques sur le style et la syntaxe du Coran (Paris 1953; Nöldeke’nin “Zur Sprache des Korans” başlıklı makalesinin [Neue Beitraege zur semitischen Sprachwissenschaft, ed. Th. Nöldeke, Strassburg 1910, s. 1-30] tercümesidir). Bunların yanında Bousquet başta Revue des études islamiques, Studia Islamica, Revue africane, Revue algèrienne, Arabica ve The Encyclopaedia of Islam olmak üzere pek çok dergi ve ansiklopedi için makale ve maddeler kaleme almıştır (eserlerinin geniş bir listesi için bk: Bousquet, Cahiers Vilfredo Pareto, s. 15-23; http://www.idref.fr/026747014, erişim: 08.12.2014).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 206-208 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.