BUĞYETÜ’t-TALEB

Tam adı Buġyetü’ṭ-ṭaleb fî târîḫi Ḥaleb’dir. İbnü’l-Adîm, İslâm dünyasında hicrî III-IV. (IX-X.) yüzyıllarda başlayan mahallî tarih yazıcılığının en güzel örneklerinden biri olan bu eserini VII. (XIII.) yüzyılın ilk yarısında kaleme almıştır. Yaklaşık kırk cilt olduğu kaydedilen bu hacimli eserden günümüze ancak müsvedde halinde on cilt intikal edebilmiştir. Hatîb el-Bağdâdî’nin Târîḫu Baġdâd ve İbn Asâkir’in Târîḫu Dımaşḳ adlı eserlerini örnek alan müellif, İmâdüddin Kâtib el-İsfahânî, Sem‘ânî, Garsünni‘me Muhammed b. Hilâl, Ali b. Nâsır el-Hüseynî, İbnü’l-Kalânisî ve Azîmî gibi kırk iki tarihçinin eserleriyle şifahî rivayetlerden faydalandığını belirtmektedir. İbnü’l-Adîm eserinde Halep ile civarındaki Menbic, Antakya, Tarsus ve Kınnesrîn gibi şehirlerin coğrafî durumlarını anlattıktan sonra Abbâsî ve Fâtımî halifelerinin, sultan, vezir, emîr, kadı, edip, şair vb. şahısların doğum tarihleri, soy kütükleri, belli başlı faaliyetleri ve eserleri hakkında bilgiler verir ve büyük bir titizlikle tesbit ettiği ölüm tarihlerini zikreder. İbnü’l-Adîm’in bu bilgileri verirken hadis ilminde kullanılan isnad usulünü dikkatle uyguladığı görülmektedir. Buġyetü’ṭ-ṭaleb, biyografileri zikredilen şahısların adlarına göre düzenlendiği gibi künye, lakap, baba adı, kabile, şehir ve mesleklerine göre de tasnif edilmiştir (bk. TSMK, III. Ahmed, nr. 2925).

İbnü’l-Adîm, işlerinin yoğunluğu yüzünden temize çekemediği Buġyetü’ṭ-ṭaleb’den faydalanarak ayrıca Zübdetü’l-ḥaleb min târîḫi Ḥaleb adıyla 641’e (1243) kadar gelen olayları ihtiva eden bir Halep tarihi yazmıştır. Daha önce kısmen neşredilmiş olan bu eserin tamamı Sâmî ed-Dehhân tarafından üç cilt halinde yayımlanmıştır (Dımaşk 1951-1968). E. Blochet de eserin bazı bölümlerini Fransızca’ya tercüme etmiştir (“L’Histoire d’Alep de Kamāladdīn”, Revue de l’Orient latin, Paris 1896, s. 509-565; [1897], s. 146-235; [1898], s. 37-107; [1899], s. 1-49).

Buġyetü’ṭ-ṭaleb’e İbn Hatîb en-Nâsıriyye (ö. 843/1440) ed-Dürrü’l-münteḫab fî Târîḫi Ḥaleb, Ebû Zer el-Halebî (ö. 884/1480) Künûzü’ẕ-ẕeheb ve Ebü’l-Fazl İbnü’ş-Şıhne (ö. 890/1485) Nüzhetü’n-nevâẓır fî Ravżi’l-menâẓır adlarıyla birer zeyil yazmışlardı (Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 249; İA, VI, 570).

Buġyetü’ṭ-ṭaleb üzerinde çalışan Barbier de Meynard (“Extraits du Dictionnaire biographique de Kemal ed-Dīn”, RHC Or. [1884], III, 691-732), Hartwig Derenbourg (Ousâma Ibn Mounkidh, la vie d’Ousâma Publications de L’école des Langues Orientales vivantes, II^e Série-Vol. XII [I^re Partie] Paris 1889, 569-585), Sauvaget (“Extraits du Bugyat at Talab d’Ibn al-Adim”, REI, [1933], VII, 393-409), B. Lewis (“Three Biographies from Kamāl ad-Dīn”, 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı, İstanbul 1953, s. 325-336), Süheyl Zekkâr (“Biographie de Nizam al-Mulk de Kamal al-Din Ibn al-Adim”, Bulletin d’études Orientales, Damas 1971, XXIV, 227-248; Aḫbârü’l-Ḳarâmiṭa, Beyrut 1971), Ali Sevim (Bugyat at-Talab fî Târîh Halab: Selçuklularla İlgili Hal Tercümeleri, Ankara 1976) ve İhsan Abbas (“Tercemetü Ebi’l-ʿAtahiye”, Dirâsât, XV, Amman 1988, sy. VII/40-91) eserin çeşitli bölümlerini tercüme etmiş ve yayımlamışlardır.

Buġyetü’ṭ-ṭaleb’in bugün Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde sekiz (III. Ahmed, nr. 2925), Süleymaniye Kütüphanesi’nde bir (Ayasofya, nr. 3036), Millet Kütüphanesi’nde bir cilt (Feyzullah Efendi, nr. 1404) olmak üzere on cildinin müellif hattı; Paris Bibliothèque Nationale (nr. 2183), British Museum (Add. nr. 23354) ve Musul el-Medresetü’l-Haseniyye Kütüphanesi’nde ise (nr. 8/9) birer cildinin istinsah edilmiş olarak bulunduğu bilinmektedir. İstanbul kütüphanelerinde mevcut on cilt Fuat Sezgin tarafından tıpkıbasım olarak yayımlanmıştır (Frankfurt 1986-1989).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1992 yılında İstanbul’da basılan 6. cildinde, 361-362 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.