BUSTÂNÎ, Abdullah b. Mîhâîl

Aslen Kuzey Lübnanlı Mârûnî bir aileye mensuptur. Bu aile Araplar arasında muhtelif sahalarda uyanışın öncülüğünü yapmıştır. Kültür seviyesi yüksek olan aile mensupları özellikle eğitim, basın ve edebiyat alanlarında görev almış, Arap diline büyük hizmetlerde bulunmuş, modern sözlükler ve ansiklopediler yayımlamışlardır.

Abdullah b. Mîhâîl Beyrut’un Dibbiye kasabasında doğdu. Butrus el-Bustânî’nin Beyrut’ta kurmuş olduğu el-Medresetü’l-vataniyye’de Nâsîf b. Abdullah el-Yâzicî ve Yûsuf el-Esîr gibi ünlü kişilerin yanında yetişti. Bir süre İskender Ammûn ile Kıbrıs’ta Cüheynetü’l-aḫbâr adlı bir dergi çıkardı. Osmanlı hükümeti bu derginin ülkeye girmesini yasaklayınca dergiyi kapattılar. Daha sonra Beyrut’ta Medresetü’l-hikme ve el-Medresetü’l-bıtrîyerkiyye’de Arapça öğretmenliği yaptı. Burada etrafında şair, yazar ve ediplerden seçkin bir grup topladı. el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Arabî bi-Dımaşk üyeliği ile el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Lübnânî geçici başkanlığında bulunan Abdullah el-Bustânî Beyrut’ta öldü.

Eserleri. 1. el-Bustân. Abdullah el-Bustânî, kendisini şöhrete kavuşturan bu Arapça sözlüğün mukaddimesini yazamadan öldüğü için eserin kaynakları hakkında kesin bilgi yoktur. Ancak kitabı tanıtan Hüseyin Nassâr, müellifin Butrus el-Bustânî’nin Muḥîṭü’l-muḥîṭ’ini esas aldığı için el-Bustân’ın gerek tertip gerekse muhteva bakımından ondan pek farkı olmadığını ifade etmektedir (el-Muʿcemü’l-ʿArabî, II, 726-727). XIX. yüzyılın ikinci yarısından günümüze kadar yazılan birçok sözlükte olduğu gibi Abdullah el-Bustânî de Zemahşerî’nin Esâsü’l-belâġa’sındaki usule uyarak el-Bustân’da kelimeleri “hemze”den “yâ”ya kadar köklerinin birinci, ikinci, üçüncü harflerine göre sıralamış, türevleri de bu köklerin altında toplamıştır. Her maddeyi kendi arasında fiil, isim ve sıfat şeklinde düzenlemiş, sırasıyla önce mücerred fiilin mâzi, muzâri ve masdarlarını, sonra mezîd fiillerin, daha sonra da aynı kökten türeyen isimlerle sıfatların yine mücerredden mezîde doğru gitmek suretiyle mâna ve kullanışlarını vermiştir. el-Bustân teknik terimleri ve şekil değişikliğine uğramadan Arapça’ya giren kelimelerle (dahîl) sonradan türetilen kelimeleri de (müvelled) ihtiva etmektedir. Eserde lakap haline gelmiş bazı özel isimlere de yer verilmektedir. Anistâs el-Kermelî el-Bustân’ın müellifini, eserinde yanlış nakillerde bulunduğunu, yanlış mânalar verdiğini, eksik ve anlaşılmaz tarifler yaptığını, kelimeleri yanlış kullandığını ve vezinleri yanlış olarak tesbit ettiğini ileri sürerek sert bir dille tenkit etmiştir (MMİADm., XI, 226-236). Bustânî’nin talebesi olan Hûrî Butrus el-Bustânî esere, hocasının düşündüğü şekilde, diller ve Arapça’nın özellikleriyle Arapça sözlükler hakkında elli yedi sayfalık bir mukaddime yazmıştır. Büyük boy 2784 sayfadan ibaret olan el-Bustân’ın I. cildi müellif hayatta iken (1927), II. cildi onun ölümünden sonra Beyrut’ta (1930) yayımlanmıştır.

2. Fâkihetü’l-Bustân. el-Bustân’ın müellif tarafından yapılan muhtasarıdır (Beyrut 1930).

3. Ḫiṭâb fi’t-târîḫi’l-ʿâm. Şâkir Avn’ın yardımıyla Fransızca’dan Arapça’ya tercüme ettiği umumi tarihe dair bir eserdir (Beyrut 1882).

4. Kitâbü’n-Naḥv. Cermânûs Ferhâd’ın sarf ve nahve dair Baḥs̱ü’l-meṭâlib adlı eserinin II. cildinin birtakım ilâvelerle neşridir (Beabdâ 1900).

Abdullah el-Bustânî ayrıca Batalyevsî’nin el-İḳtiḍâb fî şerḥi Edebi’l-küttâb’ını neşretmiş (Beyrut 1901), Fransız tiyatrosundan etkilenerek beşi manzum olmak üzere dokuz tiyatro eseri yazmıştır. La Fontaine’in masallarını manzum olarak Arapça’ya çevirmesi, ayrıca Antere b. Şeddâd’ın muallakasını taştir etmesi onun şiir sanatındaki kudretini göstermektedir. Bustânî ile Anistâs el-Kermelî arasında basında birtakım edebî münazaralar da olmuş, Kermelî Abdülkādir el-Mağribî ile olan münazaralarını da katarak bunları Münâẓara luġaviyye edebiyye beyne ʿAbdillâh el-Bustânî ve ʿAbdilḳādir el-Maġribî adıyla kitap halinde yayımlamıştır (Kahire 1355/1936).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1992 yılında İstanbul’da basılan 6. cildinde, 472-473 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.