BÜYÜKÇINAR, Ahmet Muhtar

Gaziantep’te doğdu. Babası Mehmet Nuri, annesi Münevver Hanım’dır. Henüz kundakta iken annesi vefat ettiğinden sıkıntılı bir çocukluk devresi geçirdi. Baba evinden kaçarak bir işçi olan dedesinin ve anneannesinin yanına gitti. Daha altı yaşlarında okumasını istemeyen babasının zorlamasıyla dokuma atölyesinde çalışmaya başladı. Ancak dedesi onu Şeyh (Şıh) Camii imamı Fethullah Hoca’dan derse başlattı. Burada Kur’an’ı, okuma yazmayı öğrendi. Bir taraftan da yeni açılan gece mektebine devam ederek diploma aldı. Urfalı Kādirî Osman Efendi’ye bağlı olan dedesiyle birlikte tekkelere gidip zikir meclislerine katıldı. Hâtıralarında on üç yaşında iken “yedi zanaat”ta başarılı olduğunu söylemektedir. Daha sonra çerçilik, kebapçılık, aşçılık, baklavacılık, marangozluk, terzilik gibi işlerde çalıştı. Mersin’de kurduğu ekiple deniz hamallığı ve Adana’da ziraat ameleliği yaptı. Yine hâtıralarında bu işlerden, uzun süren tahsil hayatı boyunca kimseye muhtaç olmadan geçimini sağladığını belirtmektedir. On yedi yaşına gelince her şeyi bırakıp Arapça öğrenmeye yöneldi. İslâmî ilimleri çevresinde adını duyduğu hocalardan tahsil etti. Daha sonra öğrendiklerini az sayıdaki talebelerine gizlice okutmaya başladı. O yıllarda din öğretimi yasak olduğundan yakalanıp hapsedildiğini, hakkında açılan davaları ve bu yolda çektiği sıkıntıları hâtıralarında anlatır. Bu arada Nakşibendî tarikatına intisap etti.

Türkiye’de daha fazla din eğitimi alma imkânı bulamadığından kaçak olarak ve yürüyerek Halep’e, oradan Şam’a gitti. Dokumacılık yaparak hayatını kazanırken iki yıl boyunca tahsil gördü ve icâzet aldı. 1945’te Türkiye’ye dönüp askerliğini yaptı, ardından Gaziantep’te Şeyh Camii’ne imam tayin edildi (1948). Daha sonra Mısır’a gitti. Kahire’de Ezher Üniversitesi’nde girdiği yeterlilik sınavını kazanıp fakülteye kayıt hakkı elde ettiyse de düzenli tahsil görmediğinden lise kısmına kaydoldu. O yıllarda Kahire’de yaşayan Şeyhülislâm Mustafa Sabri Efendi, Zâhid Kevserî ve Yozgatlı İhsan Efendi gibi Osmanlı ulemâsından faydalandı. Usûlüddin Fakültesi’nden mezun olunca (1960) aynı yerde yüksek lisansını tamamladı. Kahire’de Türk ve Arap talebelerine özel dersler verirken Aynişems Üniversitesi’nde hocalık yaptı. Bu arada Mısır’daki İslâmî uyanış hareketlerini takip etti ve Hasan el-Bennâ, Seyyid Kutub gibi çağdaş âlimlerin konferans ve seminerlerine katıldı. 1962’de Türkiye’ye döndü ve İstanbul İmam-Hatip Okulu’nda öğretmenliğe başladı, bunun yanında birçok kursta ders verdi.

Ahmet Muhtar, yetişkin öğrencileriyle birlikte bazı dinî eserleri tercüme faaliyetine girişti. Öğrencileriyle kurduğu Divan İlmî Araştırmalar Müessesesi’nde hazırlanıp yayımlanan 2200 sayfa hacmindeki Hadislerle Müslümanlık adlı eser bunların ilkidir. 1977’de açılan Diyanet İşleri Haseki Eğitim Merkezi’ne hoca tayin edilerek yeniden memuriyet hayatına döndü. Burada dokuz yıl Arapça, tefsir ve hadis dersleri verdi. Yaş haddinden emekliye ayrıldığı 1985 yılından sonra Yalova’daki Esenköy’e çekilerek bir taraftan eserlerinin yeni baskılarını hazırlarken bir taraftan da Kur’an tefsiri ve meâl çalışmalarına devam etti. Uzun süren bir hastalık devresinin ardından 6 Nisan 2013’te Yalova Devlet Hastahanesi’nde vefat etti, ertesi gün Esenköy mezarlığına defnedildi. İkisi kız, üçü erkek beş çocuğu vardır. Kitapları ailesinin isteğiyle Yalova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi ile yine Yalova’da kendi adını taşıyan Yüksek Tahsil Yurdu’nun kütüphanesine bağışlanmıştır.

Eserleri. Telif. 1. Mutluluk Yolları Hayat Kitabı (İstanbul 1988). Genelde günümüz problemleri karşısında mutluluğu bir türlü yakalayamayan insanlara, özelde ise hayatını İslâmî esaslara bağlı kalarak yaşamaya çalışanlara Kur’an ve hadislerin ışığında mutlu bir hayat yaşamanın yollarını göstermeyi hedeflemektedir. Birçok defa basılan eser daha sonra geliştirilerek Mutluluk Yolları Hayat Kitabı 1 (İstanbul 1999), Mutlu Bir Aile Yuvası Hayat Kitabı 2 (İstanbul 1999), Görevlerimiz ve Sorumluluklarımız Hayat Kitabı 3 (İstanbul 2000) adıyla basılmıştır.

2. Hayatım İbret Aynası (I-IV, İstanbul 1996-1997; İzmir 2001, 2006, Cihan Okuyucu tarafından kısaltılarak düzenlenmiştir). Büyükçınar’ın çocukluğundan 1970’li yılların sonuna kadar hâtıralarını anlattığı eser Cumhuriyet sonrası sosyal ve ekonomik hayatı aksettiren, özellikle din eğitimi alanındaki durumu ortaya koyan bir belge niteliği taşımaktadır. Bu hâtıralar aynı zamanda büyük mahrumiyetler içinde geçen bir hayatın ezici, kahredici ve saptırıcı acıları karşısında aklı, azmi ve iradesiyle doğruyu bulan bir gencin ibretli hikâyesidir. Kitapta yakın geçmişte, milletine yabancılaşmış aydınların halk çocukları ve dindarlar üzerindeki sert ve baskıcı tavırlarından yaşanmış örneklere de yer verilmiştir. Ayrıca şahsiyeti zedelenen dindar halkın kusurlu davranışlarına içeriden tutulmuş bir ayna mahiyetindedir.

3. Bütün Yönleriyle İslâm İlmihâli (İstanbul 1997). Sonraki yıllarda bazı ilâvelerle Hayatın İçindeki İslâm 1: İnanç Dünyamız (İstanbul 2001), Hayatın İçindeki İslâm 2: İslâm’ın Temel İlkeleri (İstanbul 2001), Hayatın İçindeki İslâm 3: Ruhî Arınma ve Sosyal İlişkilerimiz (İstanbul 2001) adıyla basılmıştır.

Tercüme. 1. Gassanlı Hind (İstanbul 1972, talebelerinden Kerim Aytekin’le birlikte). Corcî Zeydân’ın Fetâtü Ġassân adlı romanının çevirisidir.

2. Hadislerle Hz. Peygamber ve Ashabının Yaşadığı Müslümanlık (Hayatü’s-sahâbe) (I-V, İstanbul 1973, talebelerinden Ahmet Tekin, Ömer Faruk Harman, Yaşar Erol ve Mustafa Yalçın’la birlikte). Pakistanlı hadis âlimlerinden Muhammed Yûsuf Kandehlevî’nin hacimli kitabının tercümesidir.

3. Muvatta (I-IV, İstanbul 1980-1984, Yaşar Erol, Ahmet Arpa, Durak Pusmaz ve Abdullah Yücel’le birlikte). İmam Mâlik’in eserinin çevirisidir.

4. Sünenü’n-Nesâî (I-VIII, İstanbul 1981, Ahmet Tekin, Ömer Faruk Harman ve Yaşar Erol’la birlikte).

5. Hadislerle İslâm (et-Tergîb ve’t-terhîb) (I-VII, İstanbul 1984-1986, Ahmet Arpa, Durak Pusmaz ve Abdullah Yücel’le birlikte). Münzirî’nin çeşitli konulara dair hadisleri bir araya getiren eserinin çevirisidir.

Müellif ayrıca Ömer Rıza Doğrul’un Tanrı Buyruğu adlı meâlinin yeni baskısını talebelerinden Mustafa Uzun’la birlikte redakte ederek yayımlamıştır (İstanbul 1980). Büyükçınar’ın çok önem verdiği meâl ve tefsir çalışması hastalığı sebebiyle yarım kalmış, Cihan Okuyucu’nun hocasının sohbetlerinde tuttuğu notlar ise henüz neşredilmemiştir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 230-231 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.