https://islamansiklopedisi.org.tr/cafer-b-yahya-el-bermeki
150 (767) yılında Medine’de doğdu. Babası Hârûnürreşîd’in veziri Yahyâ b. Hâlid, annesi Abbâsî ihtilâlinde önemli rol oynayan kumandanlardan Kahtabe b. Şebîb’in torunu Muhammed b. Hasan’ın kızıdır. Babası Yahyâ oğlunun yetiştirilmesi görevini meşhur kadı Ebû Yûsuf’a havale etti. Ca‘fer çocukluk ve gençlik yıllarını Abbâsî sarayında geçirdi ve devrin önde gelen kişilerinden çeşitli konularda faydalandı. Çok iyi yetişmesi ve sahip olduğu edebî kültür sayesinde halifenin gözdesi oldu.
Ca‘fer 176’da (792-93) Ebü’l-Heyzâm’ın isyanı üzerine halife ile birlikte Suriye’ye gitti; ancak halife, kendisi daha yolda iken âsinin öldürülmesi üzerine Bağdat’a dönünce Ca‘fer bir süre daha Suriye’de kaldı ve Humus’ta çıkan bir karışıklığı bastırdı, aynı yıl batı eyaletleri valiliğine tayin edildi. Mısır Valisi Mûsâ b. Îsâ zalimce davranışları sebebiyle azledildi ve yerine Ca‘fer getirildi. Fakat Ca‘fer Mısır’a gitmeyip yerine babasının tavsiyesi üzerine Ömer b. Mihrân’ı gönderdi.
Mısır valiliği bir yıl kadar devam eden Ca‘fer daha sonra Bağdat’a döndü. Suriye’de çıkan olaylar üzerine oraya gönderildi (180/796). Ca‘fer kısa sürede isyanı bastırıp işleri düzene koyduktan sonra o sırada Rakka’da bulunan halifenin yanına döndü. Halife ona bu başarısından dolayı hil‘at ve kıymetli hediyeler verdi.
Bazı araştırmalarda Taberî’deki bir habere dayanılarak (Târîḫ, III, 644) Ca‘fer’in bir ara vezirlik yaptığı ileri sürülmektedir. İbn Haldûn ise halifenin Ca‘fer’i “sultan” unvanıyla idarenin başına getirdiğini kaydetmektedir. Ancak Hârûnürreşîd devrinde idarî kademelerde sultan unvanının mevcut olduğuna dair kaynaklarda herhangi bir bilgiye rastlanmamaktadır. Muhtemelen İbn Haldûn sultan unvanını vezir karşılığında kullanmıştır. Ayrıca Ca‘fer’in vezirlik yaptığı bile şüphelidir. Suriye’den döndükten sonra Horasan ve Sicistan valiliğine tayin edilen Ca‘fer yirmi gün sonra halifenin muhafız birliğinin kumandanlığına getirildi.
Ca‘fer b. Yahyâ’nın tayin edildiği valilik görevlerinde Bağdat’tan uzun süre ayrı kalamaması halife ile olan yakınlığından kaynaklanmaktadır. Ca‘fer halifeye her hususta yardımcı oluyor ve bazan ona vekâlet bile ediyordu. Dîvân-ı Resâil’de halife adına yazılacak mektup ve fermanları kaleme alıyor ve bazı mahkemelerde hazır bulunuyordu. Bu mektup ve fermanlarda kullandığı edebî dil ve ayrıca hukuk bilgisinin derinliği herkesin dikkatini çekiyordu.
Ca‘fer b. Yahyâ Horasan valiliğinden ayrılınca bir süre berîd teşkilâtının ve darphâne ile tırâz atölyelerinin başına getirildi. Bu idarî görevlerinin yanında veliaht Me’mûn’un hocalığını da yaptı. Me’mûn Horasan valiliğine tayin edilince Ca‘fer de ülkenin doğu eyaletlerinin idaresinde söz sahibi oldu. Aynı şekilde halifenin diğer oğlu Emîn batı eyaletlerinin valiliğine getirilince onun hocası ve Ca‘fer’in ağabeyi Fazl da ülkenin diğer yarısını kontrol altına almış oldu. Böylece devlet idaresi babaları Vezir Yahyâ sayesinde merkezde, oğulları sayesinde de eyaletlerde Bermekîler’in eline geçmiş bulunuyordu.
186 (802) yılında hacca giden halife yanına oğullarını, vezirini ve oğullarının hocalarını da almıştı. Hac dönüşünde halife Enbâr yakınında Umr’da konakladı. Mesrûr el-Hâdim’e Ca‘fer b. Yahyâ’nın derhal idam edilmesi emrini verdi. Bu emir üzerine Ca‘fer idam edildi (1 Safer 187 / 29 Ocak 803). Babası Yahyâ ile kardeşleri de hapse atılarak Bermekî ailesinin iktidarına son verildi. Ca‘fer b. Yahyâ’nın âniden idam edilmesi kaynaklarda halifenin kız kardeşi Abbâse ile olan gizli aşk macerasına bağlanmaktadır. Ancak Ca‘fer’in idamını Bermekîler’in bertaraf edilmesinden ayrı düşünmek ve yalnızca bu sebebe bağlamak mümkün değildir.
Ca‘fer b. Yahyâ Abbâsîler döneminin önemli devlet ve kültür adamlarındandır. Cömert bir insan olan Ca‘fer şairleri, mûsikişinas, edip ve âlimleri daima himaye etmiştir. Belâgatı ve edebî üslûbunun mükemmelliğiyle devrinin önde gelen edipleri arasında yer alıyordu. Adına altın ve gümüş sikkeler bastırmıştır (ayrıca bk. BERMEKÎLER).
BİBLİYOGRAFYA
Halîfe b. Hayyât, et-Târîḫ (Ömerî), tür.yer.
Ya‘kūbî, Târîḫ, II, 410, 421, 429.
Taberî, Târîḫ (de Goeje), III, 626, 629, 631-644, 666-668.
Cehşiyârî, el-Vüzerâʾ ve’l-küttâb, s. 211-321.
Mes‘ûdî, Mürûcü’ẕ-ẕeheb (Abdülhamîd), III, 384-392.
Hatîb, Târîḫu Baġdâd, VII, 152-153.
İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, VI, 126, 140, 151, 161, 175-180.
İbn Hallikân, Vefeyât (Abdülhamîd), I, 292-305.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, IX, 91.
İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, II, 123-124.
L. Bouvat, Les Barmécides d’après les historiens arabes et persans, Paris 1912, s. 68-74.
D. Sourdel, Le vizirat ʿAbbāside de 749 à 936, Damas 1959, I, 134-180.
a.mlf., “al-Barāmika”, EI2 (Fr.), I, 1064-1067.
Ziriklî, el-Aʿlâm, II, 126.
M. Manazir Ahsan, Social Life Under the Abbasids, London 1979, s. 35-56.
K. V. Zetterstéen, “Câfer”, İA, III, 7-8.
I. Abbas, “Barmakids”, EIr., III, 808.
