CEMÂL el-HÜSEYNÎ

Şîraz’da doğdu. Timurlular’dan Ebû Said Mirza Han zamanında (1451-1469) ailesiyle birlikte Herat’a yerleşti. Vaaz ve tefsir sahasında zamanının önde gelen âlimlerinden biri olan amcası Seyyid Asîlüddin’den tefsir, hadis ve diğer dinî ilimleri okudu. Zühd ve takvâsı ile kısa zamanda tanındı, vaazlarıyla halkı etkiledi. Sultan Hüseyin Mirza, Ebû Saîd’in oğullarına karşı verdiği mücadelede onun tesirli vaazlarından faydalandı. Herat’ı almak için büyük bir ordu ile yola çıkan Sultan Hüseyin asker arasındaki isteksizlik ve kargaşayı haber alınca cuma günü Horasan’da mola verdi. Cemâl el-Hüseynî Ulucami’deki hutbesinde Hz. Peygamber ve on iki imamın menkıbelerinden bahsederek cemaati coşturdu. Herat’ın alınmasından sonra birkaç yıl Sultaniye Medresesi’nde ders okuttu; haftada bir gün de Ulucami’de vaaz verdi.

Sultan Hüseyin tarafından vezirlik makamına getirilen Cemâl el-Hüseynî anlayış, kabiliyet ve zekâsı sayesinde sultan katında büyük bir itibar kazandı. Hüseyin Mirza’nın ölümünden sonra resmî görev kabul etmediyse de emîrler ve vezirler pek çok konuda onun görüş ve tavsiyelerine başvururlardı. Bu dönemde inzivaya çekildi, vaktini ibadetle geçirdi ve 2 Rebîülevvel 927’de (10 Şubat 1521) vefat etti.

Cemâl el-Hüseynî’nin Mîrek Şah diye tanınan oğlu Emîr Nesîmüddin Muhammed de çeşitli ilimlerde, özellikle hadis ilminde zamanının ileri gelen âlimlerindendi. Babasından sonra aynı camide vâizlik yapmış ve aynı medresede ders vermiştir.

Eserleri. 1. Ravżatü’l-aḥbâb fî siyeri’n-nebî ve’l-âl ve’l-aṣḥâb. 900 (1494-95) yılında tamamladığı bu eserini Ali Şîr Nevâî’nin isteği üzerine yazmış ve ona ithaf etmiştir. Üç bölüm halindeki eserin birinci bölümü Hz. Peygamber’in nesebi, doğumu, sîreti ve aile hayatına dair bilgiler ihtiva eder. İkinci bölümde Hulefâ-yi Râşidîn dönemi ve ashâb-ı kirâm hakkında bilgi verilmektedir. Üçüncü bölüm Hz. Ali’nin fazileti ve on iki imamın hayat hikâyelerini, Emevîler ve Abbâsîler’in sonuna kadar meydana gelen olayları ihtiva eder. Eser Leknev (1297) ve Haydarâbâd’da (1310) yayımlanmıştır. Osmanlı âlimlerinden Benlizâde Mahmûd el-Mağnisavî tarafından 1695 yılında Farsça’dan Türkçe’ye yapılan tercümesi de iki defa basılmıştır (I-III, İstanbul 1268, I-IV, 1288).

2. Tuḥfetü’l-aḥibbâʾ fî menâḳıbi’l-âl ve’l-âbâʾ. Riyâżü’s-siyer diye de bilinen eser Hz. Peygamber, Hz. Ali ve Hz. Fâtıma’nın faziletlerine dair olup iki bölümden oluşur. Birinci bölüme ait eksik bir yazma nüshası Library of India Office’de bulunmaktadır (bk. Ethé, s. 145).

Bazı kaynaklarda Cemâl el-Hüseynî’nin bunlardan başka aruza dair Farsça Tekmîlü’ṣ-ṣınâʿa adlı bir eserinden de bahsedilmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1993 yılında İstanbul’da basılan 7. cildinde, 303-304 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.