https://islamansiklopedisi.org.tr/cihanara-begum
1023’te (1614) Ecmîr’de doğdu. Annesi İ‘timâdüddevle Âsaf Han’ın kızı Mümtaz Mahal’dir. Çocukluğu ve gençliği babasının yanında geçti. Nasîrüddin el-Kâşî’nin hanımı Sitti Hanım’dan kıraat ve tecvid okudu; hüsn-i hat, Farsça ve edebiyat öğrendi. 1631’de annesinin ölümü üzerine Şah Cihan kızıyla daha yakından ilgilendi. Baba-kız arasındaki bu yakınlık Şah Cihan’ın ölümüne kadar (1666) devam etti. Kaynaklar Cihanârâ’nın sarayda söz sahibi olduğunu, Begüm Sâhib, Begüm Sâhibe ve Padişah Begüm unvanlarını taşıdığını kaydederler.
Cihanârâ Begüm, 1644’te Agra’daki sarayda çıkan yangın sırasında yaralandı. 1650’de babasıyla Keşmir’i ziyaret ettikleri esnada Molla Şah Bedahşî’nin, daha sonra da Muînüddin Çiştî’nin müridi oldu. Şehzadeler arasındaki saltanat mücadeleleri sonunda Şah Cihan tahttan indirilip Evrengzîb’in (I. Âlemgîr) emriyle hapsedilince Cihanârâ Begüm kendisini babasının hizmetine adadı.
Cihanârâ hiç evlenmedi; Evrengzîb ablasının geçimi için yıllık 1.200.000 rupi tahsis etti. Bâbürlü devri tarihçileri, Cihanârâ’nın 1658’den sonraki hayatını ibadetle ve eser yazmakla geçirdiğini belirtirler.
Cihanârâ Begüm 3 Ramazan 1092’de (16 Eylül 1681) vefat etti. Arzusu üzerine Delhi’de, XIV. yüzyılın büyük şeyhlerinden Nizâmeddin Evliyâ’nın türbesinin bulunduğu avluda kendisi için yaptırdığı türbeye defnedildi. Fâtımatü’z-zamân lakabıyla anılan ve tasavvufa da ilgi duymuş olan Cihanârâ, iktâlarından elde ettiği bütün gelirleri hayır müesseselerine harcamıştır. Agra’daki Câmi-Mescid ve külliyeyi 1648 yılında inşa ettirmiştir. Bu cami, Ekber Şah’ın Fetihpûr Sikri’de yaptırdığı camiden sonra Bâbürlüler’in inşa ettirdiği en büyük mâbeddir.
Cihanârâ Begüm bazı eserler de kaleme almıştır: 1. Müʾnisü’l-ervâḥ. Muînüddin Çiştî’nin menâkıbını ve Çiştiyye’ye mensup diğer şeyhlerle ilgili bazı bilgileri ihtiva eden Farsça bir eser olup 1640’ta tamamlamıştır. Çeşitli kütüphanelerde yazma nüshaları bulunan (Storey, I, 1001) Müʾnisü’l-ervâḥ’ın Urduca tercümesi yayımlanmıştır (Lahore 1938). 2. Ṣâḥibiyye. Molla Şah Bedahşî hakkındaki bu risâlesini muhtemelen 1641-1642 yıllarında tamamlamıştır. Gucerât ve Ahmedâbâd kütüphanelerinde birer yazma nüshası bulunan Ṣâḥibiyye, M. İbrâhim tarafından özet halinde Urduca’ya çevrilmiştir (Oriental College Magazine, XII/4, Lahore, Ağustos 1937, s. 3-19). Cihanârâ Begüm’ün Sirmur Racası Budh Parkash’a gönderdiği Farsça mektuplar H. A. Rose tarafından neşredilmiştir (“Persian Letters from Jahān Ârā, Daughter of Shāh Jahān, King of Delhi, to Raja Budh Parkash of Sirmur”, JASB, Calcutta 1911, s. 449-478).
BİBLİYOGRAFYA
Abdülhamîd Lâhûrî, Pâdişâhnâme, Kalküta 1867, I, 178.
Müstaid Han, Meʾâs̱ir-i ʿÂlemgîrî, Kalküta 1871, s. 213.
C. Stephen, The Archaeology and Monumental Remains of Delhi, Calcutta 1876, s. 108-109.
N. Manucci, Storia do Mogor (trc. W. Irwine), London 1907, I, 217.
Muhammed Sâlih Kenbû, ʿAmel-i Ṣâliḥ: Şâh Cihânnâme, Kalküta 1912, I, 80.
Mahbûb er-Rahman, Cihânʾârâʾ, Aligarh 1918.
Abdülhay el-Hasenî, Nüzhetü’l-ḫavâṭır, V, 125.
Storey, Persian Literature, I, 999-1001.
R. Misra, Women in Mughal India (1526-1748 A.D.), Delhi 1965, s. 61-70.
J. Allan v.dğr., The Cambridge Shorter History of India, Delhi 1969, s. 405-406, 411.
B. Gascoigne, The Great Moghuls, New York 1971, s. 165, 189, 200-201, 222.
Kabir Kavsar – Inamul Kabir, Biographical Dictionary of Prominent Muslim Ladies, New Delhi 1982, s. 138-140.
H. A. Rose, “Persian Letters from Jahān Ârā, Daughter of Shāh Jahān, King of Delhi, to Raja Budh Parkash of Sirmur”, JASB (New Serie), VII (1911), s. 449-458.
R. C. Temple, “Shah-jahan and Jahanara”, Indian Antiquary, XLIV, New Delhi 1915, s. 111-112.
G. Yazdani, “Jahanara”, JPHS, II (1913-14), s. 152-169.
H. Beveridge, “Cihân-ârâ Begim”, İA, III, 171.
A. S. Bazmee Ansari, “D̲j̲ahānārā Bēgam”, EI2 (İng.), II, 378-379.
a.mlf., “Cihânʾârâ Begüm”, UDMİ, II, 545-546.
DMF, I/2, s. 778.
İlişkili Maddeler
Görseller
