https://islamansiklopedisi.org.tr/curmuzi
1003’te (1595) San‘a’nın Cürmûz köyünde doğdu. Kaynaklarda hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. Zamanının sayılı Zeydî âlimlerinden olup 27 Zilhicce 1077’de (20 Haziran 1667) âmil olarak görev yaptığı Uteme’de vefat etti.
Eserleri. 1. ʿİḳdü’l-cevâhiri’l-behiyye fî maʿrifeti’l-memleketi’l-Yemeniyye ve’d-devleti’l-Fâṭımiyyeti’l-Ḥüseyniyye. Hz. Peygamber devrinden 1007 (1598) yılına kadar Yemen’de valilik yapan devlet adamları ve burada hüküm süren hânedanlardan bahseden eserin yazma nüshası Riyad’da Hamed el-Câsir’in özel kütüphanesinde bulunmaktadır.
2. ed-Dürretü’l-muḍıyye fi’s-sîreti’l-Ḳāsımiyye. 1064 (1653-54) yılında tamamlanan ve Zeydî imam Mansûr-Billâh’ın hayatını ihtiva eden eser, en-Nübẕetü’l-müşîre ilâ cümelin min ʿuyûni’s-sîre fî aḫbâri Mevlânâ el-Manṣûr-Billâh el-Ḳāsım b. Muḥammed adıyla meşhur olup yazma nüshası San‘a Camii Kütüphanesi’nde ve British Museum’dadır (nr. 1064, 3329).
3. el-Cevheretü’l-münîre fî târîḫi devleti’l-Müʾeyyed-Billâh ez-Zeydî. Yazma nüshası Berlin Kütüphanesi’nde bulunan (nr. 147) eser el-Cevheretü’l-muḍıyye fî târîḫi’l-ḫilâfeti’l-Müʾeyyediyye ve el-Cevheretü’l-münîre fî cümelin min ʿuyûni’s-sîre adlarıyla da bilinmektedir. Müellif kitabında daha çok kendi müşahedelerine dayanarak Zeydî imam Müeyyed-Billâh’ın (ö. 1054/1644) Yemen Beylerbeyi Haydar Paşa ve halefi Nasuh Paşa ile mücadelesinden, Yemen’deki Osmanlı hâkimiyetinden bahsetmekte ve yaşadığı devrin meşhur bilginlerinin biyografileri hakkında bilgi vermektedir. Eserin II. cildi Milano Ambrosiana Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Arabo, nr. A 7305 A 115).
4. Tuḥfetü’l-esmâʿ ve’l-ebṣâr bimâ fi’s-sîreti’l-Mütevekkiliyye min ġarâʾibi’l-aḫbâr. Zeydî imam Mütevekkil-Alellah’ın hayatı ve faaliyetlerine dair olan ve Sîretü’l-İmâm Mütevekkil-ʿAlellah İsmâʿîl b. el-Ḳāsım b. Manṣûr adıyla da bilinen eserin yazma nüshaları Yemen’de Mükellâ’da halk kütüphanesinde, Vatikan Kütüphanesi’nde (nr. 971) ve San‘a Camii Kütüphanesi’nde bulunmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA
Nehrevâlî, Ġazavâtü’l-Cerâkise ve’l-Etrâk fî cenûbi’l-Cezîre: el-Berḳu’l-Yemânî fi’l-fetḥi’l-ʿOs̱mânî (nşr. Hamed el-Câsir), Riyad 1387/1967, s. 60 vd.
Muhibbî, Ḫulâṣatü’l-es̱er, IV, 406.
Ahmed Râşid, Târîh-i Yemen ve San‘a, İstanbul 1291, I, 186 vd.
Brockelmann, GAL, II, 402; Suppl., II, 551.
C. Zeydân, Târîḫ, s. 336.
Abdullah Muhammed el-Habeşî, Merâciʿu târîḫi’l-Yemen, Dımaşk 1972, s. 91, 121, 141-142, 225.
a.mlf., el-Fikrü’l-İslâmî fi’l-Yemen, s. 489-490.
Eymen Fuâd Seyyid, Meṣâdiru târîḫi’l-Yemen fi’l-ʿaṣri’l-İslâmî, Kahire 1974, s. 237-238.
Emîre Ali el-Meddâh, el-ʿOs̱mâniyyûn ve’l-İmâm el-Ḳāsım b. Muḥammed b. ʿAlî fi’l-Yemen, 1006-1029/1598-1620, Cidde 1402/1982, s. 13, 41-49, 52, 54, 56, 61-68, 70, 7478 vd.
Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), VII, 254.
Abdullah b. Hâmid, “el-Muṭahhar b. Muḥammed el-Cürmûzî: Müʾellefâtühû ʿani’d-devleti’l-Ḳāsımiyye”, el-Müʾerriḫu’l-ʿArabî, sy. 8, Bağdad 1978, s. 58-70.
J. H. Mordtmann, “Hasan Paşa”, İA, V/1, s. 330.
