DERENBOURG, Joseph Naphtali

Almanya’nın Mainz (Mayence) şehrinde doğdu; yahudi asıllı oyun yazarı Zevi Hirsch Derenbourg’un oğludur. Giessen ve Bonn üniversitelerinde okuduktan sonra Hollanda’ya giderek Amsterdam’da üç yıl kadar özel öğretmenlik yaptı; daha sonra Paris’e yerleşti (1838). Burada bir yandan şarkiyat araştırmalarını sürdürürken bir yandan da A. Geiger’in etkisi altında kalarak Yahudilik’le ilgili çalışmalarına devam etti. Bu arada Fransız vatandaşlığına geçti (1843). Önce Lycée Henri IV’da Almanca öğretmenliği, arkasından Imprimerie Nationale’de musahhihlik yaptı ve ayrıca Bibliothèque Nationale’deki İbrânîce yazmaların katalogunu hazırladı. 1857’de yahudi çocukları için bir lise kurarak 1864 yılına kadar yöneticiliğini üstlendi. 1869’da Légion d’Honneur nişanı ile onurlandırılan Derenbourg, arkasından Académie des Inscriptions et Belles-Lettres’e üye seçildi ve daha sonra da Sorbonne’a bağlı École Pratique des Hautes Études’de kendisi için kurulan Ortaçağ İbrânîcesi ve Literatürü Kürsüsü’nün başına getirildi (1877). Bu arada Alliance Israélite Universelle’in merkez komitesinde de görev aldı ve bir müddet bu komitenin başkan yardımcılığını yürüttü; ayrıca Paris Consistoire (Mûsevî din işleri yüksek kurulu) üyeliğinde de bulundu (1869-1872). Almanya’nın ünlü kaplıca şehri Ems’te öldü.

Eserleri. Derenbourg’un Sâmî dillerle bu dillerde yazılmış kitâbeler ve Yahudilik üzerine kaleme aldığı eserlerin başlıcaları şunlardır:

1. Les séances de Hariri / Maḳāmâtü’l-Ḥarîrî (I-II, Paris 1847-1853). Harîrî’nin Maḳāmâtü’l-Ḥarîrî veya el-Maḳāmâtü’l-Ḥarîriyye adlı edebiyata dair eserinin De Sacy tarafından yapılan neşri üzerine M. Reinaud ile birlikte hazırladığı tashihli ve açıklamalı bir çalışmadır.

2. Les fables de Loqman le Sage / Ems̱âlü Luḳmâni’l-ḥakîm (Berlin-London 1850). Yine De Sacy’nin yaptığı, Hz. Lokman ile ilgili çeşitli meselleri içeren müellifi belirsiz bir esere ait edisyonun, diğer yazmalarla karşılaştırmalı olarak hazırlanmış tahkikli ve bazı tarihî bilgiler ilâveli neşridir (M. Reinaud ile birlikte).

3. Essai sur l’histoire et la géographie de la Palestine d’après les Thalmuds et les autres sources rabbiniques (1867). Filistin tarih ve coğrafyası ile ilgili olarak her iki Talmud’a ve diğer dinî kaynaklara dayanılarak hazırlanmış bir araştırmadır; özellikle Hz. Îsâ dönemi yahudi hayatına ışık tutması açısından önem taşır.

4. Opuscules et traités d’Abou’l-Walid İbn Djanah de Cordoue / Kütüb ve Resâʾil li-Ebi’l-Velîd Mervân b. Cenâḥ el-Ḳurṭubî (Paris 1880). Oğlu Hartwig ile birlikte hazırladığı bu eser, Ebü’l-Velîd Mervân b. Cenâh el-Kurtubî’nin dört eserinin metni ve Fransızca tercümesini ihtiva eden bir derlemedir.

5. Deux versions hebraïques du Livre de Kalîlâh et Dimnâh (Paris 1881). Kelîle ve Dimne’nin iki ayrı İbrânîce tercümesini ihtiva eden bir eserdir.

6. Oeuvres complètes de R. Saadia ben Iosef al-Fayyoûmî (I-V, Paris 1893-1899). Saîd b. Yûsuf el-Feyyûmî’nin bazı Arapça eserlerinin oğlu Hartwig ile birlikte yapılmış neşridir; en önemli eseri olmakla birlikte tamamlanmamıştır.

Derenbourg bunlardan başka, İbn Cenâh’ın İbrânîce gramerine dair Kitâbü’l-Lümaʿ adlı Arapça eserini (1886), Mişna’nın altıncı bölümü “Tohorot” üzerine Mûsâ b. Meymûn’un yaptığı şerhin Arapça metniyle İbrânîce tercümesini (1887-1889) ve oğluyla birlikte Abidos harabelerindeki I. Seti Tapınağı’nda bulunan Fenikece kitâbelerin tercümelerini (1885) yayımlamış, yine oğlu Hartwig’in yardımıyla Corpus inscriptionum semiticarum’un Himyerî ve Sebaî kitâbeleriyle ilgili olan dördüncü kısmını hazırlamıştır (1889-1892). Derenbourg’un ayrıca Journal Asiatique’te çıkmış bazı makaleleri de bulunmaktadır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1994 yılında İstanbul’da basılan 9. cildinde, 172 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.