https://islamansiklopedisi.org.tr/devrak
Adını Farsça Derâk’tan alan Devrak, Ortaçağ’da Devrakulfürs ve bazan da sadece Medine adlarıyla anılmıştır. Devrak vaktiyle Âzer, Âcem, Mîrâkıyân, Mîrâsiyân gibi şehirleri de içine alan ve aynı adı taşıyan bir idarî bölgenin merkeziydi. Bu idarî bölge daha sonra Sürrak adıyla anılmıştır (Taberî, IV, 77). Hz. Ömer zamanında Basra Valisi Ebû Mûsâ el-Eş‘arî tarafından 17-21 (638-642) yılları arasında fethedilen Devrak, Hûzistan bölgesinde Cerrâhiye ırmağının Devrak adı verilen kolunun iki kıyısı üzerinde kurulmuştur. Devrak ırmağı kanalla Kârûn nehrine bağlanmıştı. Su kanalları sayesinde verimli bir hale getirilen bu bölge ziraata elverişliydi. Kirman ve Fars’tan hacca gidip gelenler burada konaklardı. IV. (X.) yüzyıla kadar şehirde görülebilen âteşkedeler ve Sâsânîler dönemine ait birtakım önemli binalar, Devrak’ın bu dönemdeki önemli merkezlerden biri olduğunu göstermektedir. IV. (X.) yüzyılın başlarında yazılan Ḥudûdü’l-ʿâlem adlı coğrafya kitabında Devrak güzel ve halkı refah içinde yaşayan bir şehir olarak gösterilir. Arap coğrafyacıları da burayı geniş bir alana yayılmış, çarşı ve pazarları bulunan bir yer olarak tanıtırlar. Şehir ayrıca kükürtlü sıcak suları ile de meşhurdu. Bölge ve şehir X. (XVI.) yüzyılda bir Arap kabilesi olan Benî Temîm tarafından işgal edildiyse de Muşa‘şa‘ hânedanından Hûzistan valisi olarak şöhret bulan Seyyid Mübârek 1000 (1591-92) yılında bu kabileyi ülkeden çıkardı. 1029’da (1619-20) Fars beylerbeyi Devrak ve bölgesini ele geçirdi. Çok geçmeden bölgeyi bu defa bir Afşar kabilesi işgal etti. Ancak bunlar Nâdir Şah döneminde (1736-1747) Kâ‘b kabilesinden Şeyh Selmân tarafından bölgeden uzaklaştırıldılar. Şeyh Selmân Devrak’ın 8 km. güneyinde, Basra körfezine 35 km. mesafede Cerrâhiye ırmağının oluşturduğu deltada Fellâhiye adıyla yeni bir şehir kurdu. Bu yüzden Devrak eski önemini kaybederek sonradan harap olmaya yüz tuttu. Şeyh Selmân, Hüvele ve diğer düşman kabilelerin saldırılarından korunmak için Fellâhiye’nin içinde müstahkem bir kale ve onu çevreleyen 3 km. uzunluğunda bir sur yaptırdı.
1933’te Şâdegân adını alan Fellâhiye, bugün Hûzistan eyaletine bağlı Şâdegân vilâyetinin (Şehristan) merkezidir. Yörede hurma, çeltik ve buğday üretimi yapılır. Şehrin nüfusu 1986’da 37.049 idi. Basra körfezi sahiliyle Şâdegân arasındaki bataklık bugün hâlâ Devrakistan olarak anılmaktadır.
Devrak’a nisbet edilen tanınmış âlimler arasında muhaddis iki kardeş Ebû Yûsuf Ya‘kūb b. İbrâhim ed-Devrakī (ö. 252/866), Ebû Abdullah Ahmed b. İbrâhim ed-Devrakī (ö. 246/860) ile yine muhaddis Ebû Bekir el-Bezzâz Ahmed b. İbrâhim b. Hasan ed-Devrakī (ö. 383/993) ve oğlu Ebû Ali Hasan b. Ebû Bekir ed-Devrakī (ö. 425/1034) zikredilebilir. Bu baba ve oğul İbn Şâzân diye tanınmıştır.
BİBLİYOGRAFYA
Belâzürî, Fütûh (Fayda), s. 554, 604.
Taberî, Târîḫ (Ebü’l-Fazl), IV, 77.
İbn Rüste, el-Aʿlâḳu’n-nefîse, s. 188.
İstahrî, Mesâlik (de Goeje), s. 34, 88-89, 95-96.
Makdisî, Aḥsenü’t-teḳāsîm, s. 27, 57, 258, 406, 411, 419.
İbn Havkal, Ṣûretü’l-arż, s. 39, 170-172.
Ḥudûdü’l-ʿâlem (Minorsky), s. 130.
Sem‘ânî, el-Ensâb, V, 352-356.
Yâkūt, Muʿcemü’l-büldân, II, 483.
Kazvînî, Âs̱ârü’l-bilâd ve aḫbârü’l-ʿibâd, Beyrut, ts., s. 194.
İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, I, 383; II, 545; IV, 311; VII, 308; VIII, 185; IX, 572.
G. le Strange, The Lands of the Eastern Caliphate, Cambridge 1905, s. 242.
Abdülhüseyin-i Saîdiyân, Serzemîn u Merdüm-i Îrân, Tahran 1369 hş., s. 501.
Kāmûsü’l-a‘lâm, III, 2174.
DMF, I/2, s. 1004.
M. Streck, “Devrak”, İA, III, 562.
Dihhudâ, Luġatnâme, XIV/A, s. 321.
L. Lockhart, “Dawrak”, EI2 (İng.), II, 181.
