TAHSİN YAZICI - TDV İslâm Ansiklopedisi

TAHSİN YAZICI

1922-2002
Müellif toplam 109 madde veya madde bölümü telif etmiştir.
TDV İslâm Ansiklopedisi’ne katkıda bulunduğu ilim dalları:
    İranî Diller ve Edebiyatları, İranî Diller ve Edebiyatları, İslam Bilim Tarihi, İslam Tarihi ve Medeniyeti, İslam Toplumları ve Coğrafyası, Kelâm ve Mezhepler Tarihi, Tasavvuf, Türk Dili ve Edebiyatı, Türk Tarihi ve Medeniyeti, Türk Tarihi ve Medeniyeti, Urdu ve Mücavir Diller ve Edebiyatları
Müellifin telif ettiği maddeler veya madde bölümleri
AHMED EFLÂKÎ
Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ve etrafındakileri anlatan Menâḳıbü’l-ʿârifîn adlı eserin yazarı.
AHMED-i RÛMÎ
Hindistan’da Mevlevîliği yaymaya çalışan Anadolulu bir sûfî ve müellif.
AHYÂR
Tasavvufta, dünyanın düzenini sağladıklarına inanılan ricâlü’l-gayb zümrelerinden birine verilen ad.
AM‘AK-ı BUHÂRÎ
Karahanlılar devrinde Mâverâünnehir’de yaşayan İranlı şair.
ÂRİF ÇELEBİ
Sultan Veled’in oğlu, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin torunu.
ÂRİFÎ FETHULLAH ÇELEBİ
Osmanlı hânedanı hakkında Farsça olarak kaleme aldığı Şehnâme-i Âl-i ʿOs̱mân adlı eseriyle tanınan müellif.
ÂSİTÂN-ı KUDS
Şiîler’in sekizinci imamı Ali er-Rızâ’nın İran’ın Meşhed şehrindeki türbe ve külliyesi.
ÂTEŞKEDE
Lutf Ali Beg Âzer’in (ö. 1195/1781) şuarâ tezkiresi.
AVFÎ
İran edebiyatında ilk şuarâ tezkiresi olan Lübâbü’l-elbâb’ın müellifi.
BABA TÂHİR-i URYÂN
İranlı mutasavvıf-şair.
BÂKĪHANLI
Türk asıllı Azerbaycanlı tarihçi, şair ve edip.
BELÂGAT / 2. Bölüm: FARS EDEBİYATI
Edebiyat kaideleri ve edebî sanatlarla ilgili meânî, beyân ve bedîi içine alan ilim dalı.
BEL‘AMÎ, Ebû Ali
Târîḫ-i Ṭaberî tercümesiyle meşhur olan Sâmânî veziri.
BELH
Afganistan’ın kuzeyinde bir şehir ve eyalet.
BENÂKİTÎ
İranlı tarihçi ve şair.
BEYHAKĪ, Muhammed b. Hüseyin
Târîḫ-i Beyhaḳī adlı eseriyle tanınan Gazneliler devri tarihçisi ve devlet adamı.
BÜST
Afganistan’ın Sicistan bölgesinde harabeleri bulunan eski bir şehir.
CÂM-ı CEM
Efsanevî İran hükümdarlarından Cemşîd ile Keyhusrev’e, ayrıca Hz. Süleyman’a ve Büyük İskender’e atfedilen sihirli kadeh.
CEMÂLEDDÎN-i SÂVÎ
Kalenderiyye’nin Cevlekıyye kolunun kurucusu.
CENGELÎ
XX. yüzyıl başlarında İran’da ortaya çıkan milliyetçi ve reformcu bir hareket.
CEVÂMİU’l-HİKÂYÂT
Avfî’nin (ö. 629/1232 [?]) edebiyatla, ahlâkla ve tarihî kişilerle ilgili hikâyelerden oluşan Farsça eseri.
CÛZCÂN
Afganistan’da bir bölge.
CÜNEYD-i SAFEVÎ
Safeviyye tarikatının bir devlete dönüşmesinde büyük payı olan kişi.
CÜVEYNÎ, Şemseddin
İlhanlı devlet adamı.
ÇÂRDARB
Kalenderîler’le diğer bazı tasavvufî zümrelerin uyguladıkları saç, sakal, bıyık ve kaşları tamamen kesme geleneği.
ÇAV
İlhanlılar’dan Geyhatu Han döneminde kullanılan Çin menşeli kâğıt para.
ÇEÇNÂME
Hindistan’ın Sind bölgesi tarihiyle ilgili müellifi meçhul bir eser.
ÇEŞM
Edebiyat ve tasavvufta bir remiz; Fars edebiyatı ile Türk divan edebiyatında çeşitli anlamlarda kullanılan bir mazmun ve tasavvuf terimi.
DAKĪKĪ
İran edebiyatında kendisine ilk manzum şehnâme yazma görevi verilen şair.
DERÎ
Bugünkü Farsça’nın temelini teşkil eden eskiden saray ve çevresinde konuşulan dil.
DERVİŞ
Bir tarikata ve şeyhe bağlı olan mürid, sûfiyâne bir hayat yaşayan kişi.
DESTAN / 2. Bölüm: Fars Edebiyatında Destan
Toplumu derinden etkileyen tarihî ve sosyal olayları anlatan uzun manzum hikâye.
DESTÛR-i DEBÎRÎ
Muhammed b. Abdülhâliḳ el-Meyhenî’nin İslâm diplomatiğinin ilk Farsça örneklerinden biri sayılan eseri.
DEVRAK
İran’ın Hûzistan bölgesinde tarihî bir şehir.
DEYLEM
İran’ın kuzeyinde Gîlân eyaletinin bir bölümünü teşkil eden, Hazar deniziyle Kazvin arasındaki dağlık bölgenin ve bu bölgede yaşayan kavmin adı.
DÎNEVER
Batı İran’da Cibâl bölgesinde tarihî bir şehir.
DÎVÂN-ı KEBÎR
Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin (ö. 672/1273) divanı.
DİZFÛL
İran’ın Hûzistan eyaletinde şehir ve bu şehrin merkez olduğu il.
EBÛ ALİ el-FÂRMEDÎ
Nakşibendî silsilesinin önemli sûfîlerinden biri.
EBÛ ALİ KALENDER
Hindistanlı sûfî şair.
EBÛ HAFS el-HADDÂD
Melâmet ve fütüvvete dair fikirleriyle tanınan Nîşâburlu sûfî.
EBÛ MEDYEN
Medyeniyye tarikatının kurucusu Kuzey Afrikalı mutasavvıf.
EBÛ SAÎD-i EBÜ’l-HAYR
Tekke âdâbını tesbit eden ve düzenlediği semâ meclislerinde okuduğu âşıkane rubâîlerle tanınan Horasanlı mutasavvıf.
EFRÂSİYÂB
İran millî destanında İran düşmanı olarak gösterilen Turan hükümdarı.
EHAVEYNÎ-i BUHÂRÎ
Filozof-hekim.
EMÎR-i NİZÂM
İranlı subay, devlet adamı, edip ve hattat.
ERDEBÎLÎ, Ahmed b. Muhammed
İmâmiyye’nin kelâm ve fıkıh âlimlerinden.
ERDEŞÎR
Sâsânî Devleti’nin kurucusu ve destan kahramanı hükümdar (226-240).
ESRÂRÜ’t-TEVHÎD
Muhammed b. Münevver b. Ebû Saîd-i Mîhenî’nin (VI./XII. yüzyıl) Ebû Saîd-i Ebü’l-Hayr hakkında yazdığı menâkıbnâme.
ESTERÂBÂD
Kuzeydoğu İran’da bugün Gürgân adıyla anılan tarihî şehir.
ESTERÂBÂDÎ, Azîz b. Erdeşîr
Bezm ü Rezm adlı eseriyle tanınan İranlı tarihçi ve şair.
FERGANA
Orta Asya’da coğrafî bir bölge.
FERHENGİSTAN
İran’da Farsça’yı yabancı dillerin etkisinden kurtarmak amacıyla kurulan dil akademisi.
FERÎDUN
İran millî destan kahramanı.
FERÎGŪNÎLER
Bugünkü Afganistan’ın kuzeyinde yer alan Cûzcân’da 892-1010 yılları arasında hüküm süren İran asıllı bir hânedan.
FERRÂŞ
Halife ve sultanların yatak ve halılarını seren, çadırlarını kuran kişi; cami, medrese gibi vakıf eserlerinin temizlik işleriyle uğraşan görevli.
FERRUHÎ-yi SÎSTÂNÎ
İslâm devri İran edebiyatının ilk dönem kaside şairlerinden.
FETH ALİ ŞAH
Kaçar hükümdarı (1797-1834).
FETTÂHÎ
Ḥüsn ü Dil adlı eseriyle tanınan İranlı şair.
FİDÂÎ
Bâtınîler’in, muhaliflerini tehdit etmek veya ortadan kaldırmak amacıyla yetiştirdikleri görevli.
FİDÂİYYÂN-ı İSLÂM
II. Dünya Savaşı’ndan sonra İran’da faaliyet gösteren dinî-siyasî teşkilât.
GÎLÂN
İran’da bir bölge ve eyalet.
GULÂM HÜSEYİN HAN
Hintli münşî.
GÜLİSTÂN
Sa‘dî-i Şîrâzî’nin (ö. 691/1292) ünlü Farsça eseri.
HABSİYYE
İran edebiyatında hapishane hayatını konu alan eserlerin ortak adı.
HÂFIZ-ı ŞÎRÂZÎ
İran’ın önde gelen lirik şairlerinden.
HÂKĀNÎ-i ŞİRVÂNÎ
İranlı kaside şairi.
HALK EDEBİYATI / 3. Bölüm: FARS EDEBİYATI
Halkın edebî zevkini karşılamak üzere sözlü olarak ortaya konan, kendine has bir dile ve üslûba sahip edebiyat kolu.
HAMÎD KALENDER
Çiştiyye tarikatına mensup mutasavvıf-şair.
HAMSE
Klasik İran ve Türk edebiyatlarında bir şairin beş mesnevisinden oluşan külliyat.
HAYDAR, Kutbüddin
Haydariyye tarikatının kurucusu Türk asıllı mutasavvıf.
HAYDARİYYE
Kutbüddin Haydar-ı Zâveî’ye (ö. 618/1221 [?]) nisbet edilen bir tarikat.
HEMEDAN
Batı İran’da bir şehir ve bu şehrin merkez olduğu eyalet.
HEMEDÂNÎ, Emîr-i Kebîr
Kübreviyye tarikatının Hemedâniyye kolunun kurucusu, Keşmir’in İslâmlaşmasında önemli tesiri bulunan sûfî.
HEREVÎ, Hâce Abdullah
Mutasavvıf şair ve âlim.
HOY
İran’ın Batı Azerbaycan eyaletinde bir şehir.
HÛÎ, Hasan b. Abdülmü’min
Münşî, şair ve sözlükçü.
HULVÂN
Irâk-ı Arap ile Irâk-ı Acem sınırında kurulmuş tarihî bir şehir.
HUNCÎ
İranlı Şâfiî âlimi ve tarihçi.
HÜMÂÎ, Celâleddin
İranlı âlim.
HÜMÂYUN
Bazı İslâm devletlerinde ve özellikle Osmanlılar’da hükümdarı ve hükümdara aidiyeti ifade etmek üzere kullanılan bir terim.
HÜSEYİN DÂNİŞ
İran asıllı gazeteci ve yazar.
İBN HAFÎF
Hafîfiyye silsilesinin kurucusu olan sûfî.
İBNÜ’l-BELHÎ
Fars bölgesinin tarih ve coğrafyasına dair Fârsnâme adlı eseriyle tanınan müellif.
İMÂD-i FAKĪH
İranlı sûfî-şair.
İRAN / 7. Bölüm: Dil ve Lehçeler
Ortadoğu ile Orta Asya’nın yüksek düzlükleri arasında yer alan ülke.
İSKENDER BEY MÜNŞÎ
Türk asıllı Safevî tarihçisi.
İSPEHBED
Vali, emîr ve başkumandan anlamında bir terim.
KİTÂBİYAT / 2. Bölüm: FARS EDEBİYATI
Bir eserin telifinde başvurulan kaynaklar; eserleri tanıtan sistematik listeler, yazılar ve bunlar etrafında gelişen bilim dalı.
LEYLÂ ve MECNÛN / 2. Bölüm: Fars Edebiyatı
Doğu edebiyatlarında çok işlenmiş bir aşk hikâyesinin kahramanları ve bu hikâyeyi konu alan eserlerin ortak adı.
LUTF ALİ BEG
Tezkire yazarı ve şair.
LÜBÂBÜ’l-ELBÂB
Avfî’nin (ö. 629/1232 [?]) kaleme aldığı İran edebiyatında ilk şuarâ tezkiresi.
MAKĀMÂT-ı HAMÎDÎ
Ömer b. Mahmûd el-Belhî’nin (ö. 559/1164) makāme türündeki eseri.
MAR‘AŞÎ, Zahîrüddin
İranlı devlet adamı ve tarihçi.
MENÂKIBÜ’l-ÂRİFÎN
Ahmed Eflâkî’nin (ö. 761/1360) Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ve Mevlevî tarikatı hakkında en geniş bilgileri ihtiva eden Farsça eseri.
MERSİYE / 2. Bölüm: FARS EDEBİYATI
Arap, Fars ve Türk edebiyatlarında özellikle ölenin veya kaybedilen değerlerin ardından onu öven ve kaybının üzüntüsünü terennüm eden şiirlerin genel adı.
MERZÜBÂN
İran’da Sâsânîler döneminde valilere, İslâmî dönemde yüksek dereceli mahallî memurlara verilen unvan.
MUHAMMED b. GĀZÎ
Anadolu Selçukluları döneminde eser veren âlim ve devlet adamı.
MUHYÎ-yi GÜLŞENÎ
Halvetî-Gülşenî şeyhi, Bâleybelen adlı yapma bir dil icat eden âlim ve şair.
MUÎNÜDDÎN-i İSFİZÂRÎ
Ravżâtü’l-cennât adlı eseriyle tanınan İranlı tarihçi, münşî, hattat ve şair.
MUSHAFÎ
Urdu şairi ve tezkire yazarı.
MÜNTECEBÜDDİN BEDΑ
Sultan Sencer’in Dîvân-ı İnşâ başkanı ve nedimi.
MÜNTEHABÂT / 2. Bölüm: FARS EDEBİYATI
Manzum ve mensur eser veya eserlerle süreli yayınlardan seçilmiş metinlerin yer aldığı derlemelerin genel adı; antoloji.
NASRULLAH-ı ŞÎRÂZÎ
Gazneliler dönemi münşî ve yazarı.
TÂRÎH-i BEYHAKĪ
Muhammed b. Hüseyin el-Beyhakī’nin (ö. 470/1077) Gazneliler tarihine dair eseri.
TDV İslâm Ansiklopedisi'nden rastgele bir madde okumak ister misiniz?
BAŞKA BİR MADDE GÖSTER