https://islamansiklopedisi.org.tr/deyrulcaselik
Nestûrîler’in liderinin (el-Câselîk) zaman zaman kaldığı bir manastır olması sebebiyle “Deyrü’l-Câselîk” denilen manastırlardan birincisi, Bağdat’ın 50-55 km. kuzeyinde Düceyl Kanalı ile sulanan Meskin’de yer alır. Eski adını koruyan Meskin harabeleri bugünkü Düceyl’in kıyısında Semîke köyünün 3 km. kadar güneyindedir.
Deyrülcâselik’ın yeri Meskin’e yakındı (Belâzürî, V, 337). Semîke köyünün 6 km. güneydoğusunda Tellüddeyr adı verilen yerdeki kalıntılar buraya ait olabilir. Bu kalıntılar, tuğladan yapılmış dört köşeli bir bina ile çevredeki zeminden yüksek yine dört köşeli bir avlunun varlığını göstermektedir.
Deyrülcâselik’ın İslâm tarihindeki önemi, 72 (691) yılında buraya yakın bir yerde Emevî Halifesi Abdülmelik b. Mervân ile Hicaz’da halifeliğini ilân eden Abdullah b. Zübeyr’in Irak valisi Mus‘ab b. Zübeyr arasında cereyan eden savaştan gelir. Abdullah ve Mus‘ab b. Zübeyr yanlısı şair Abdullah b. Kays er-Rukayyât, Mus‘ab’ın mağlûp edilerek öldürüldüğü bu savaşa “Yevmü’d-deyr” adını vermiştir.
Mus‘ab’ın gömüldüğü yere bir türbe inşa edilmiş ve burası kısa zamanda bir ziyaretgâh haline gelmiştir. Belâzürî, savaş meydanına aynı zamanda Hırbetü Mus‘ab denildiğini (Ensâb, V, 337) ve burasının -halkın iddiasına göre- hiçbir şeyin yetişmediği bir çöl olduğunu belirtir. Buraya Katolikos (veya Patrik) Manastırı denilmesi ise Nestûrîler’in liderinin zaman zaman burada oturduğunu gösterir.
İkinci Deyrülcâselik Bağdat’ın batısında yer alan büyük bir manastırdı (Şâbüştî, s. 221-224; Le Strange, s. 210).
BİBLİYOGRAFYA
Belâzürî, Ensâb, V, 337, 343, 350, 355.
Ya‘kūbî, Târîḫ, II, 317.
Mes‘ûdî, Mürûcü’ẕ-ẕeheb (Abdülhamîd), III, 115-117.
Ali b. Muhammed eş-Şâbüştî, ed-Diyârât (nşr. K. Avvâd), Bağdad 1951, s. 221-224.
Yâkūt, Muʿcemü’l-büldân, II, 503.
İbn Abdülhak el-Bağdâdî, Merâṣıdü’l-ıṭṭılâʿ ʿalâ esmâʾi’l-emkine ve’l-biḳāʿ (nşr. T. G. J. Juynboll), Leiden 1852-64, I, 426; V, 539.
R. Bâbû İshak, Naṣârâ Baġdâd, Bağdad 1960, s. 104-108.
M. Streck, Die alte Landschaft Babylonien nach den arabischen Geographen, Leiden 1901, II, 190, 236.
G. le Strange, Baghdad during the Abbasid Caliphate, Oxford 1924, s. 210.
