DEYRÜLCÂSELİK

Nestûrîler’in liderinin (el-Câselîk) zaman zaman kaldığı bir manastır olması sebebiyle “Deyrü’l-Câselîk” denilen manastırlardan birincisi, Bağdat’ın 50-55 km. kuzeyinde Düceyl Kanalı ile sulanan Meskin’de yer alır. Eski adını koruyan Meskin harabeleri bugünkü Düceyl’in kıyısında Semîke köyünün 3 km. kadar güneyindedir.

Deyrülcâselik’ın yeri Meskin’e yakındı (Belâzürî, V, 337). Semîke köyünün 6 km. güneydoğusunda Tellüddeyr adı verilen yerdeki kalıntılar buraya ait olabilir. Bu kalıntılar, tuğladan yapılmış dört köşeli bir bina ile çevredeki zeminden yüksek yine dört köşeli bir avlunun varlığını göstermektedir.

Deyrülcâselik’ın İslâm tarihindeki önemi, 72 (691) yılında buraya yakın bir yerde Emevî Halifesi Abdülmelik b. Mervân ile Hicaz’da halifeliğini ilân eden Abdullah b. Zübeyr’in Irak valisi Mus‘ab b. Zübeyr arasında cereyan eden savaştan gelir. Abdullah ve Mus‘ab b. Zübeyr yanlısı şair Abdullah b. Kays er-Rukayyât, Mus‘ab’ın mağlûp edilerek öldürüldüğü bu savaşa “Yevmü’d-deyr” adını vermiştir.

Mus‘ab’ın gömüldüğü yere bir türbe inşa edilmiş ve burası kısa zamanda bir ziyaretgâh haline gelmiştir. Belâzürî, savaş meydanına aynı zamanda Hırbetü Mus‘ab denildiğini (Ensâb, V, 337) ve burasının -halkın iddiasına göre- hiçbir şeyin yetişmediği bir çöl olduğunu belirtir. Buraya Katolikos (veya Patrik) Manastırı denilmesi ise Nestûrîler’in liderinin zaman zaman burada oturduğunu gösterir.

İkinci Deyrülcâselik Bağdat’ın batısında yer alan büyük bir manastırdı (Şâbüştî, s. 221-224; Le Strange, s. 210).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1994 yılında İstanbul’da basılan 9. cildinde, 270 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.