https://islamansiklopedisi.org.tr/ebu-huzeyfe-el-buhari
Belh’te doğdu. Daha sonra Buhara’ya göç ederek orada yerleşti ve bundan dolayı Buhârî nisbesiyle tanındı. Hâşimoğulları’nın mevlâsı olduğu için Hâşîmî nisbesiyle de anılmaktadır. İbn İshak, İbn Cüreyc, Mukātil b. Süleyman, Mâlik b. Enes, Süfyân es-Sevrî ve A‘meş gibi meşhur kişilerden hadis ve haber nakletmiş, kendisinden de Seleme b. Şebîb, İsmâil b. Îsâ el-Attâr, Muhammed b. Yezîd ve Muhammed b. Kudâme el-Buhârî rivayette bulunmuşlardır. Abbâsî Halifesi Hârûnürreşîd’in daveti üzerine Bağdat’a giden Ebû Huzeyfe, İbn Rağbân Mescidi’nde hadis, siyer ve megāzî okuttu. Halife de kendisinden ders aldı. Daha sonra tekrar Buhara’ya döndü ve 12 Receb 206’da (11 Aralık 821) orada vefat etti.
Ebû Huzeyfe hadis münekkitlerinin âdeta hücumuna uğramış ve daha çok İbn Tâvûs gibi zamanına yetişmediği ve görmediği kişilerden rivayette bulunduğu için suçlanmış, ayrıca güvenilir kişileri alet ederek asılsız haber nakletmekle itham edilmiştir. Hatîb el-Bağdâdî, İsmâil b. Îsâ el-Attâr’dan başka hiçbir Bağdatlı’nın ondan bir şey rivayet etmediğini, kendisinden daha çok Horasanlılar’ın rivayette bulunduğunu söyler. Ahmed b. Seyyâr el-Mervezî, Ebû Huzeyfe’yi gafillikle ve zayıf bir hâfızaya sahip olmakla; Ebû Bekir İbn Ebû Şeybe ve Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî kezzâblıkla; Ali b. Medînî, İbn Hibbân ve Dârekutnî kezzâb, metrûkü’l-hadîs ve ne söylediğini bilmeyen bir kişi olmakla; İbn Adî ile Ukaylî de münker hadis rivayet etmekle suçlamışlardır. Sadece talebesi Muhammed b. Ömer ed-Dârâbcirdî ile Şiî tarihçi Necâşî onu sika hadis ricâli arasında zikrederler.
Eserleri. 1. Kitâbü’l-Mübtedeʾ. Yaratılıştan başlayarak Hz. Peygamber devrinin sonuna kadar meydana gelen olayları ihtiva eden bu eserde aslı esası olmayan hadis ve sözler yer almaktadır. Taberî gibi tarihçilerin kaynak olarak kullandığı, İbn Hacer el-Askalânî tarafından bazı parçaları el-İṣâbe’de iktibas edilen kitabın Chicago Orient Institute Kütüphanesi’nde bulunan (nr. 17.624) ve Hz. Âdem ile Havvâ’dan bahseden kısmı, Nabia Abbott tarafından Studies in Arabic Literary Papyri içinde (bk. bibl.) İngilizce özet çevirisiyle birlikte yayımlanmıştır. Eserin Hz. Peygamber’in hayatıyla ilgili dördüncü ve beşinci bölümleri de günümüze ulaşmış olup Dımaşk’ta el-Mektebetü’z-Zâhiriyye’de 71 numaralı mecmuanın içinde (vr. 150-162) yer almaktadır.
2. Kitâbü’l-Fütûḥ. Suriye, Anadolu, Mısır, Irak ve Mağrib’in fethinden bahseden eser zamanımıza intikal etmemiş, ancak Taberî, Yâkūt el-Hamevî ve İbn Hacer tarafından kaynak olarak kullanılmıştır. Rosenthal, Seyf b. Ömer ile Ebû Huzeyfe el-Buhârî’nin fütuhat romanları için zemin hazırlayan tarihçiler olduklarını, hadiseleri bir roman üslûbuyla anlattıklarını ve Taberî gibi bazı tarihçilerin onların eserlerine gereğinden fazla değer verdiklerini söyler (A History of Muslim Historiography, s. 188).
Ebû Huzeyfe’nin kaynaklarda zikredilen diğer eserleri de şunlardır: el-Müsned, Kitâbü’r-Ridde, Kitâbü’l-Cemel, Kitâbü’l-Elviye, Kitâbü’ṣ-Ṣıffîn, Kitâbü Ḥafri Zemzem (İbnü’n-Nedîm, s. 137; Yâkūt, VI, 73).
BİBLİYOGRAFYA
İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist, s. 137.
Hatîb, Târîḫu Baġdâd, VI, 326-328.
Yâkūt, Muʿcemü’l-üdebâʾ, VI, 70-73.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, IX, 477-479.
a.mlf., Mîzânü’l-iʿtidâl, I, 184-186.
a.mlf., el-ʿİber, I, 273.
İbn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, I, 354-355.
İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, II, 15.
Brockelmann, GAL, II, 663.
Nabia Abbott, Studies in Arabic Literary Papyri, Chicago 1957, I, 38-56.
F. Rosenthal, A History of Muslim Historiography, Leiden 1968, s. 188, 403, 469.
Sezgin, GAS, I, 294.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, II, 231.
Mustafa Zeki Terzi, İslâm Tarih Yazıcılığının Doğuşu ve Gelişmesi (öğretim görevliliği tezi, 1981, Samsun Yüksek İslâm Enstitüsü), İSAM Ktp., nr. 4314, s. 126 vd.
