https://islamansiklopedisi.org.tr/ebu-ubeyd-el-kadi
237’de (851-52) Bağdat’ta doğdu. İbn Harbûye (Harbeveyh) diye de tanınır. Ebû Sevr ve Dâvûd ez-Zâhirî’den ders aldı. Kur’an, hadis, fıkıh, hilâf ve meânî ilimlerinde tahsilini ilerletti. Bir süre Vâsıt kadılığı yaptıktan sonra Mısır kadılığına tayin edildi (293/906). Büyük bir kısmı Abbâsî Halifesi Muktedir-Billâh’ın hilâfeti ve Ebû Mansûr Tekîn’in Mısır valiliği dönemine rastlamak üzere toplam on sekiz yıl altı ay süren bu görevinden kendi isteğiyle ayrıldı (311/924). Görev süresi boyunca başta Ebû Mansûr Tekîn olmak üzere valiler ona karşı büyük saygı gösterdiler. Kaynaklarda son derece vakarlı, âdil, takvâ sahibi bir kişi ve valilerin bizzat ziyarette bulundukları en son kadı olduğu kaydedilmektedir. İstifasından sonra Bağdat’a döndü. Vefatına kadar hadis rivayetinde bulundu ve kurduğu ders halkalarıyla talebe yetiştirdi. 17 Safer 319 (11 Mart 931) tarihinde Bağdat’ta vefat etti ve evine defnedildi.
Ebû Ubeyd, fıkıhta hocası Ebû Sevr’in usulünü benimsemiş ve onun mezhebine uygun fetvalar vermiştir. Ashâbü’l-vücûhtan olan Ebû Ubeyd’in çeşitli fetvaları, Şâfiî mezhebinin temel kaynaklarından el-Müheẕẕeb ve er-Ravża başta olmak üzere çeşitli eserlerde kaydedilmiştir. Ebû Ubeyd kıyası çok kullanmakla meşhur olup Şâfiî mezhebinde kabul edilen görüşlere aykırı bazı ictihadlarda da bulunmuştur (bk. Sübkî, III, 448-455; Nevevî, I/2, s. 259). Ahmed b. Mikdâm el-İclî, Yûsuf b. Mûsâ el-Kattân, Hasan b. Arafe el-Abdî, Hasan b. Muhammed ez-Za‘ferânî, Hüseyin b. Ebû Zeyd ed-Debbâğ, Yahyâ b. Muhammed el-Bezzâz, Ebü’s-Seken Zekeriyyâ b. Yahyâ et-Tâî, Serî es-Sakatî gibi âlimlerden hadis rivayet etmiş, kendisinden de Ebû Ömer İbn Hayyûye, İbnü’l-Mukrî el-İsfahânî, Ebû Hafs İbn Şâhin, Ebû Bişr ed-Dûlâbî, Ebû Ca‘fer et-Tahâvî, Ebü’l-Hasan İbnü’l-Cerrâh rivayette bulunmuşlardır. Nesâî, güvenilir bir râvi olan Ebû Ubeyd’den rivayette bulunarak es-Sünen’inde hadislerini tahriç etmiş, Dârekutnî de üstün şahsiyetli ve fazilet sahibi bir kimse olduğunu söylemiştir.
BİBLİYOGRAFYA
Kindî, el-Vülât ve’l-ḳuḍât (Guest), s. 481, 523-531.
Hatîb, Târîḫu Baġdâd, XI, 395-398.
Şîrâzî, Ṭabaḳātü’l-fuḳahâʾ, s. 119.
İbnü’l-Cevzî, el-Muntaẓam, VI, 238-239.
Nevevî, Tehẕîb, I/2, s. 258-259.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XIV, 536-538.
Sübkî, Ṭabaḳāt, III, 446-455.
İsnevî, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, I, 397-398.
İbn Kesîr, el-Bidâye, XI, 167.
İbn Kādî Şühbe, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, I, 96-97.
İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, VII, 303-304.
Süyûtî, Ḥüsnü’l-muḥâḍara, I, 312; II, 145.
Hüseynî, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, s. 53-54.
İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, II, 281-282.
