EBÛ ZÜR‘A ed-DIMAŞKĪ

200 (815) yılından önce doğdu. Adnânîler’e mensup olan Nasr b. Muâviye’nin soyundan geldiği için Nasrî nisbesiyle de anılır. Velîd b. Müslim ve Süfyân b. Uyeyne gibi muhaddislerden hadis rivayet etmiş olan babası, onu küçük yaştan itibaren Şam bölgesindeki âlimlerin hadis meclislerine götürdü. Bu sebeple Ebû Zür‘a, o devirde Dımaşk ve çevresinde yaşayan veya herhangi bir vesile ile oraya gelen birçok muhaddisten hadis rivayet ederek erken yaşta ulemâ arasındaki seçkin yerini aldı. Hocası Ebû Müshir onun hadis bilgisine hayran kalmış, bir diğer hocası Ahmed b. Ebü’l-Havârî ona “şeyhü’ş-şebâb” (gençlerin hocası) diye iltifat etmiştir. Ebû Zür‘a daha sonra Şam, Irak ve Hicaz bölgelerini dolaşarak Ebû Nuaym Fazl b. Dükeyn, Affân b. Müslim, Saîd b. Mansûr, Yahyâ b. Maîn, Ahmed b. Hanbel gibi hocalardan hadis tahsil etti ve hadis hâfızlarıyla müzakerelerde bulundu. Hadis konusundaki bilgisi ve âlî rivayetleriyle tanındı. Kendisinden de Ebû Dâvûd, Ya‘kūb el-Fesevî, İbn Ebû Dâvûd, Tahâvî ve Taberânî gibi âlimler rivayette bulundular. İbn Ebû Hâtim, onun güvenilir bir âlim olduğuna işaret ederek babasıyla arkadaşlıkları bulunduğunu, kendisinden babasıyla birlikte hadis yazdıklarını söylemiştir. Bizzat Ebû Zür‘a er-Râzî’nin Ebû Zür‘a ed-Dımaşkī’ye anlattığına göre, bazı Reyliler Dımaşk’a geldikleri zaman Ebû Zür‘a ed-Dımaşkī’nin ilmine hayran kaldılar ve kendisiyle iftihar ettikleri hemşerileri Ubeydullah b. Abdülkerîm’e “Rey’in Ebû Zür‘a’sı” anlamına gelmek üzere onun künyesini verdiler. Çeşitli hadis âlimleri ondan güvenilir bir muhaddis diye söz etmekte, arkadaşı Ebû Hâtim er-Râzî ise sadûk olduğunu söylemektedir.

Ebû Zür‘a ed-Dımaşkī Cemâziyelâhir 281’de (Ağustos 894) Dımaşk’ta vefat etti. Onun 280 (893) ve 282 (895) yıllarında öldüğü de rivayet edilmektedir. Her biri muhaddis olan Muhammed, Amr ve Mahmûd adlarında üç oğlu ile bir kızı vardır. Kardeşinin torunu muhaddis Muhammed b. Abdullah b. Amr da Ebû Zür‘a ed-Dımaşkī diye anılmaktadır.

Eserleri. 1. et-Târîḫ. Eserde Hz. Peygamber ile Hulefâ-yi Râşidîn’in hayatına, Hz. Fâtıma ile Resûl-i Ekrem’in hanımlarının vefat tarihlerine, Şam bölgesinde vefat eden sahâbîler, tâbiîler, âlimlerle Dımaşk, Filistin ve Merv kadılarına dair 2330 rivayet senedleriyle birlikte zikredilmektedir. Şükrullah b. Ni‘metullah el-Kūcânî, eserin Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunan (Fâtih, nr. 4210) yegâne nüshası üzerinde yüksek lisans çalışması yapmış, bu çalışma geniş bir fihristle birlikte iki cilt halinde yayımlanmıştır (Dımaşk 1980).

2. el-Eḥâdîs̱ ve’l-ḥikâyât ve’l-ʿilel ve’s-suʾâlât. Bir nüshası Zâhiriyye Kütüphanesi’nde (Mecmua, nr. 15/3, vr. 42^a-155^a), sadece birinci cildin nüshası ise Millet Kütüphanesi’nde (Feyzullah Efendi, nr. 2169/4, vr. 48^a-60^b) bulunmaktadır.

Ebû Zür‘a ed-Dımaşkī’nin bunlardan başka muhtelif kaynaklarda zikredilen eṭ-Ṭabaḳāt, el-İḫve ve’l-eḫavât, Tesmiyetü şüyûḫi ehli Dımaşḳ, Tesmiyetü ehli Filisṭîn, Tesmiyetü ehli Ḥımıṣ, Tesmiyetü nefer ẕevî esnân ve’l-ʿilm, Tesmiyetü aṣḥâbi’l-Evzâʿî, Men ḥaddes̱e bi’ş-Şâm mine’n-nisâʾ adlı eserleri bulunmaktadır. Onun eserlerini titiz bir şekilde araştıran Şükrullah b. Ni‘metullah, çeşitli kaynaklarda adları geçen yirmi beş kitabını zikretmekte ve bunların çoğunun et-Târîḫ ve eṭ-Ṭabaḳāt’ın muhtelif bölümleri olabileceğini söylemektedir. Brockelmann’ın, Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Fâtih, nr. 4210) onun Sîretü’r-Resûl ve târîḫu’l-ḫulefâʾi’r-râşidîn adlı bir kitabının bulunduğunu söylemesi bir zühul eseridir, zira bu kitap Ebû Zür‘a’nın et-Târîḫ’inden ibarettir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1994 yılında İstanbul’da basılan 10. cildinde, 272-273 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.