https://islamansiklopedisi.org.tr/ebu-zueyb-el-huzeli
9 (630) yılında kabilesiyle birlikte İslâmiyet’i kabul etti. Çölde hayatını sürdürürken Hz. Peygamber’in hasta olduğunu haber aldı. Medine’ye vardığında Resûl-i Ekrem’in henüz vefat etmiş olduğunu öğrendi. Müslümanların ileri gelenleri Sakīfetü Benî Sâide’de toplanmışlardı, Ebû Züeyb de oraya gitti. Hz. Ebû Bekir’in ve Ömer’in konuşmalarını dinledi, Ebû Bekir’e biat edilmesi olayına şahit oldu. Hz. Peygamber’in cenaze namazına ve defnine katıldıktan sonra çöle döndü. Hz. Ömer’in kendisine Allah yolunda cihadı tavsiye etmesi üzerine Mısır ve Kuzey Afrika’nın fethine katıldı. Hz. Osman zamanında 26 (646-47) yılında Abdullah b. Sa‘d b. Ebû Serh kumandasında yapılan Afrika seferinde bulundu. Bir fetih haberini Hz. Osman’a bildirmek üzere Abdullah b. Zübeyr ile birlikte geri dönerken Mısır’da vefat etti. Cenazesini Abdullah b. Zübeyr defnetti. Oğlu ve yeğeniyle birlikte Bizans’a karşı yapılan seferlerden birinde öldüğü de rivayet edilir.
Sâide b. Cüeyye el-Hüzelî’nin râvisi olan Ebû Züeyb, Hüzeyl kabilesinin yetiştirdiği en iyi şairdir. Kasidede binek tasviri yerine ilk defa yaban arısı tasvirine yer vermesi sebebiyle bir akımın öncüsü sayılmıştır. Şöhretini daha ziyade mersiyelerine borçlu olan Ebû Züeyb, ölümünden bir yıl önce Mısır’da çıkan bir veba salgınında beş oğlunu birden kaybetmesi üzerine ünlü “el-Ayniyye”sini meydana getirdi. Bu eser, Arap edebiyatı tarihinde en güzel mersiye örneklerinden biri olarak kabul edilmiştir. Ayrıca Hz. Peygamber’in vefatı üzerine söylediği mersiyesi de önemlidir. Ebû Züeyb’in divanı, Josef Hell tarafından Almanca çevirisiyle birlikte Dîvânü Ebî Ẕüʾeyb - Der Dīwān des Abū Ḏuʾayb adıyla yayımlanmıştır (Hannover 1926).
Ebû Züeyb el-Hüzelî’ye dair Nûre Sâlih eş-Şemlân Ebû Ẕüʾeyb el-Hüẕelî ḥayâtühû ve şiʿruhû adıyla bir yüksek lisans tezi (Câmiatü Melik Suûd, Riyad 1400/1980), Nusret Abdurrahman el-Vâḳıʿ ve’l-üsṭûre fî şiʿri Ebî Ẕüʾeyb el-Hüẕelî el-Câhilî adlı bir çalışma (Amman 1985) yapmıştır. R. Jacobi’nin de Der Islam’da “Die Anfänge der arabischen Ġazalpoesie: Abū Ḏuʾaib al-Huḏalī” adıyla bir araştırması yayımlanmıştır (LXI [1984], s. 218-250).
BİBLİYOGRAFYA
Ebû Zeyd el-Kureşî, Cemhere (Hâşimî), II, 683-697.
Cumahî, Fuḥûlü’ş-şuʿarâʾ, I, 123, 130.
İbn Kuteybe, eş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâʾ, II, 653-658.
Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, el-Eġānî, VI, 264-279.
Yâkūt, Muʿcemü’l-üdebâʾ, XI, 83-89.
İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ġābe (Bennâ), II, 151; VI, 102-105.
İbn Seyyidünnâs, Mineḥu’l-midaḥ (nşr. İffet Visâl Hamza), Dımaşk 1407/1987, s. 90-95.
İbn Hacer, el-İṣâbe (Bicâvî), VII, 131-133.
Mahmûd b. Muhammed el-Aynî, Şerḥu Şevâhidi’l-kübrâ (Abdülkādir el-Bağdâdî, Ḫizânetü’l-edeb kenarında), Bulak 1299, I, 295, 398.
Abdülkādir el-Bağdâdî, Ḫizânetü’l-edeb, I, 422-423; V, 83-86.
Brockelmann, GAL, I, 36-37; Suppl., I, 71.
Ronart, CEAC, s. 142.
Sezgin, GAS, II, 255-256.
Abdülvehhâb es-Sâbûnî, Şuʿarâʾ ve devâvîn, Beyrut 1978, s. 57, 58.
Nusret Abdurrahman, el-Vâḳıʿ ve’l-üsṭûre fî şiʿri Ebî Ẕüʾeyb el-Hüẕelî el-Câhilî, Amman 1985.
Von E. Braunlich, “Abū Ḏuayb-Studien”, Isl., XVIII (1929), s. 1-23.
R. Jacobi, “Die Anfänge der arabischen Ġazalpoesie: Abū Ḏuʾaib al-Huḏalī”, a.e., LXI (1984), s. 218-250.
A. Haffner, “Ebû Zü’eybülhüzelî”, İA, IV, 65.
G. E. von Grunebaum, “Abū D̲h̲uʾayb al-Hud̲h̲alī”, EI2 (Fr.), I, 118.
