EBÜ’l-KĀSIM - TDV İslâm Ansiklopedisi

EBÜ’l-KĀSIM

أبو القاسم
Müellif: MUSTAFA FAYDA
EBÜ’l-KĀSIM
Müellif: MUSTAFA FAYDA
Web Sitesi: TDV İslâm Ansiklopedisi
Yayımcı: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi
Baskı Tarihi: 1994
Erişim Tarihi: 08.10.2024
Web Adresi:
https://islamansiklopedisi.org.tr/ebul-kasim
MUSTAFA FAYDA, "EBÜ’l-KĀSIM", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ebul-kasim (08.10.2024).
Kopyalama metni

Araplar arasında, ilk doğan çocuğa nisbetle künye alma ve bu künye ile anılma âdeti eskiden beri mevcuttur (bk. KÜNYE). Resûl-i Ekrem de Hz. Hatice’den olan ilk oğlu Kāsım’a nisbetle Ebü’l-Kāsım künyesini almıştır. Ayrıca Hz. Peygamber, “Ben yalnız taksim ediciyim, veren ise Allah’tır” (Buhârî, “ʿİlim”, 13; Müslim, “Zekât”, 100); “Ben Ebü’l-Kāsım’ım, aranızda paylaştırırım” (Müslim, “Âdâb”, 5) meâlindeki hadislerinde, kasm kökünden gelen kāsım (taksim eden, bölüştüren kimse) kelimesinin sözlük anlamına da telmihte bulunmuştur.

Hz. Peygamber’in künyesinin başkaları tarafından kullanılması hususunda farklı görüşler ileri sürülmüştür. Çocuğuna Muhammed adını koymak isteyen bir kişiye Resûl-i Ekrem adının alınabileceğini, ancak künyesinin kullanılamayacağını söylemiştir. Hz. Peygamber’in çarşıda veya Bakī‘ Mezarlığı’nda bulunduğu bir sırada ashaptan biri diğerine, “Yâ Ebe’l-Kāsım!” diye seslenince Resûlullah dönüp ona baktı. Sahâbî, “Yâ Resûlellah! Ben sana değil falana seslenmiştim” deyince Hz. Peygamber ona künyesinin değil adının kullanılmasını tavsiye etti (Buhârî, “Büyûʿ”, 49; Müslim, “Âdâb”, 1). Bu hadisleri dikkate alan İmam Şâfiî, Resûl-i Ekrem’in adıyla birlikte künyesinin (Ebü’l-Kāsım Muhammed) herhangi bir kişi tarafından kullanılmasının doğru olmadığını belirtmiştir. Zâhirîler de aynı görüşü benimsemişler, hatta bazıları çocuğa Kāsım adının verilmemesi gerektiğini ileri sürmüşlerdir. Bu yasağın sonradan kaldırıldığını veya bunun sadece Hz. Peygamber’in hayatında geçerli olduğunu söyleyenler ise Hz. Ali’nin, “Yâ Resûlellah! Senden sonra doğacak çocuğuma senin adını ve künyeni vermemi uygun görür müsün?” sorusuna Resûl-i Ekrem’in, “Evet” diye cevap vermesini göz önüne almışlardır. Nitekim Hz. Ali’nin oğlu Muhammed b. Hanefiyye ile Muhammed b. Ebû Bekir ve Muhammed b. Talha b. Ubeydullah’ın künyeleri Ebü’l-Kāsım’dır. İmam Mâlik başta olmak üzere birçok âlim de bu görüştedir. İbn Cerîr et-Taberî ise hadisin neshedilmediğini, söz konusu yasağın haram değil bir edep ve nezaket meselesi olduğunu söylemektedir.

Hz. Peygamber’e Ebü’l-Kāsım künyesi yanında, babasının da künyesi olduğu söylenen Ebü’l-Kusem, yoksullara yardım edip onlarla yakından ilgilendiği için Ebü’l-erâmil ve Ebü’l-mü’minîn künyelerinin de verildiği kaynaklarda zikredilmektedir. Diğer taraftan Hz. Peygamber’in Mâriye’den olan oğlu İbrâhim doğunca Cebrâil’in kendisine, “es-Selâmü aleyke yâ Ebâ İbrâhîm!” diye hitap ettiği rivayet edilmiştir.


BİBLİYOGRAFYA

Buhârî, “ʿİlim”, 13, “Büyûʿ”, 44, 49, “Menâḳıb”, 20.

Müslim, “Zekât”, 100, “Âdâb”, 1, 5.

, I, 95.

, I, 190-191, 478.

, I, 106-107, 133, 447.

, s. 141.

, I, 91.

, s. 39.

, I, 105-106.

Makrîzî, İmtâʿu’l-esmâʿ (nşr. Mahmûd Şâkir), Kahire 1941, I, 3.

, VI, 647-648; X, 587-589.

, I, 104.

İbnü’d-Deyba‘, Ḥadâʾiḳu’l-envâr ve metâliʿu’l-esrâr (nşr. Abdullah İbrâhim el-Ensârî), Katar, ts., II, 961-962.

, I, 207.

, İstanbul 1981, s. 14-16.

“Ebülkasım”, , IV, 86.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1994 yılında İstanbul’da basılan 10. cildinde, 332-333 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.
TDV İslâm Ansiklopedisi'nden rastgele bir madde okumak ister misiniz?
BAŞKA BİR MADDE GÖSTER