https://islamansiklopedisi.org.tr/el-cem-beynes-sahihayn--humeydi
Buhârî ile Müslim’in el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’leri üzerinde yapılan muhtelif çalışma nevilerinden biri de bu iki eseri bir araya getirme (cem‘) faaliyetidir. Cevzakī (ö. 388/998) ile başlayan ve günümüze kadar değişik hacimlerde ondan fazla eserin yazılmasıyla sonuçlanan bu çalışmaların en güzeli, İbnü’l-Esîr’in de belirttiği gibi Humeydî’nin bu kitabıdır. Tam adı el-Cemʿ beyne’ṣ-Ṣaḥîḥayn Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî ve Ṣaḥîḥi Müslim olan eserde, aşere-i mübeşşere başta olmak üzere Ṣaḥîḥayn’da rivayeti bulunan sahâbîler fazilet derecelerine göre sıralandıktan sonra her birinin rivayet ettiği hadisler bir arada topluca verilmiştir. Humeydî Ṣaḥîḥayn üzerine yazılan müstahreclerden faydalanarak bunlardaki bazı rivayetleri de eserine almış, ancak Ṣaḥîḥayn’da olmayan bu rivayetleri kitabına ilâve etmesi sebebiyle Zeynüddin el-Irâkī tarafından tenkit edilmiştir. Müellif, İsmâîlî ve Berkānî’nin müstahreclerinde gördüğü bazı bilgileri eserine almakla beraber Buhârî ve Müslim’in rivayetlerinin nerede başlayıp nerede son bulduğunu, ilâvelerin kime ait olduğunu çok defa belirtmiş ve karışıklığa meydan vermemiştir. İbnü’l-Esîr Câmiʿu’l-uṣûl’ünü telif ederken Ṣaḥîḥ-i Buḫârî ile Ṣaḥîḥ-i Müslim’deki hadisler için Humeydî’nin bu eserini esas almıştır.
el-Cemʿ beyne’ṣ-Ṣaḥîḥayn’ın bir kısım yazma nüshaları Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Lâleli, nr. 437; Yûsuf Ağa, nr. 101; diğer nüshaları için bk. GAL Suppl., I, 578). Eser üzerine bazı şerh ve ihtisar çalışmaları da yapılmıştır. Bunlardan Vezir İbn Hübeyre’nin el-İfṣâḥ (el-Îżâḥ) ʿan meʿâni’ṣ-ṣıḥâḥ adlı eseri Muhammed Râgıb Tabbâh tarafından Halep’te basılmıştır (1928). Ziyâeddin Makdisî’ye ait olan Kelâmü’ż-Żiyâʾ el-Maḳdisî ʿalâ şeyʾin min eḥâdîs̱i’l-Cemʿ beyne’ṣ-Ṣaḥîḥayn’ın bir nüshası ise Zâhiriyye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Mecmûa, nr. 85/12). Ayrıca Hasan b. Hatîr ez-Zahîr’in el-İfṣâḥ’ı ihtisar edip bazı ilâvelerde bulunmak suretiyle el-Cemʿe el-Ḥücce adıyla bir şerh yazdığı, İbn Hacer el-Askalânî’nin de el-Cemʿi ihtisar ettiği bilinmektedir (bk. Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 600).
BİBLİYOGRAFYA
İbnü’l-Esîr, Câmiʿu’l-uṣûl (nşr. Abdülkādir el-Arnaût), Beyrut 1403/1983, I, 55.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, I, neşredenin girişi; XIX, 121.
Irâkī, Fetḥu’l-muġīs̱, s. 20.
Tecrid Tercemesi, I, 262-263.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 599-600.
Dihlevî, Bustânü’l-muhaddisîn, s. 150-152.
Brockelmann, GAL Suppl., I, 578.
a.mlf., “Mayurkî”, İA, VII, 417.
Sezgin, GAS, I, 132, 142.
Kettânî, er-Risâletü’l-müsteṭrafe, s. 173.
Şâkir Mahmûd Abdülmün‘im, İbn Ḥacer el-ʿAsḳalânî, Bağdad, ts. (Dârü’r-risâle), I, 336.
