el-MÜNCİD

Luvîs Ma‘lûf 18 Ekim 1867’de Zahle’de (Lübnan) doğdu. Asıl ismi Dâhir (Zâhir) iken Cizvit rahibi olunca Luvîs (Louis) adını aldı. Beyrut’taki Cizvit okulundan mezun olduktan sonra İngiltere’de felsefe okudu. Ardından on yıl kaldığı Fransa’da ilâhiyat öğrenimi gördü. 1906-1932 yılları arasında haftalık Katolik gazetesi el-Beşîr’in müdürü ve redaktörü sıfatıyla görev yaptı. Maḳālât felsefiyye ḳadîme li-baʿżı meşâhîri felâsifeti’l-ʿArab müslimîn ve naṣârâ adlı eseri 1911’de Beyrut’ta yayımlandıktan sonra aynı yıl Frankfurt’ta Fransızca olarak da basıldı. Mîhâîl ed-Dımaşkī’nin Târîḫu ḥavâdis̱i’ş-Şâm ve Lübnân min seneti 1197 ilâ seneti 1257 (1782-1841) (Beyrut 1912) ve Riyâża rûḥıyye li’l-kehene ḥasebe ṭarîḳati’l-Ḳıddîs İġnâtiyûs adlı eserlerini neşretti (Beyrut 1937). 1947’de Beyrut’ta öldü.

Luvîs Ma‘lûf asıl şöhretini el-Müncid (yardımcı) adını verdiği Arapça’dan Arapça’ya sözlüğüne borçludur. İlk baskısı 1908’de (Beyrut) gerçekleştirilen lugatın mukaddimesinde kaynakları zikredilmemekle birlikte Butrus el-Bustânî’nin, Fîrûzâbâdî’ye ait el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ’e dayanarak hazırladığı Muḥîṭü’l-muḥîṭ adlı sözlüğünden büyük ölçüde faydalanılmış, ayrıca Zebîdî’nin Tâcü’l-ʿarûs’u ile diğer bazı lugatlardan da yararlanılmıştır. Eser, ilk baskısında el-Müncid: Muʿcem ʿArabî medresî maʿa’r-rüsûm adıyla bir okul sözlüğü olarak çıkmış, beşinci baskıda (1927) yeni bir mukaddime ile Arap atasözlerine dair “Ferâʾidü’l-edeb” kısmı ve 1000 civarında resim ilâve edilmiş, yedinci baskısı (1931) el-Müncid: Muʿcem medresî li’l-luġati’l-ʿArabiyye ismiyle birinci ve beşinci baskıların mukaddimeleriyle birlikte yayımlanmıştır. On birinci baskıdan (1949) itibaren bir okul sözlüğünden daha hacimli olduğu düşünülerek adı el-Müncid Muʿcem li’l-luġati’l-ʿArabiyye şeklinde değiştirilmiştir. On beşinci baskısına (1956) Peder Ferdinand Tevtel (Totle) el-Yesûî’nin hazırladığı, ünlü kişilerle (a‘lâm) ülke ve yer adları, edebî, dinî ve ilmî terimlerin açıklandığı bir ansiklopedi kısmı (el-Müncid fi’l-edeb ve’l-ʿulûm) eklenmiş, sözlüğün adı da el-Müncid fi’l-luġa ve’l-edeb ve’l-ʿulûm olmuş, sonraki baskılarda el-Müncid fi’l-luġa ve’l-ʿulûm ve nihayet el-Müncid fi’l-luġa ve’l-aʿlâm şeklinde değiştirilmiştir. Her iki kısımda da çok sayıda resim, levha ve haritaya yer verilmiştir. Yapılan ilâvelerle hacmi daha da büyüyen sözlüğün otuz üçüncü baskısında (Beyrut 1992) yalnız lugat kısmı tek cilt halinde yayımlanmıştır. Baş tarafta sözlüğün yöntemiyle kullanılan kısaltma ve işaretler açıklandığı gibi sözlük bilimiyle yakından ilgili bazı gramer kurallarına da yer verilmiştir. Lugat kısmında yapılan yenilik ve ilâveler Kerem el-Bustânî, Antuvân Ni‘me, Âdil Enbûbâ ve Peder el-Yesûî Mûtred gibi âlimler tarafından gerçekleştirilmiştir.

el-Müncid Arapça sözlükler içinde ilk defa resim, levha ve haritaların kullanılması, Batı sözlük tekniğine uygun olarak az hacme çok kelime sığdırılması, madde başları ile açıklanan kelimelerin siyah veya kırmızı renkte yazılması, Zemahşerî’nin Esâsü’l-belâġa’sında olduğu gibi kelimelerin kökün ilk harfinden itibaren alfabetik dizilmesi, aranan kelimenin kolay bulunması ile kullanım rahatlığı sağlaması gibi sebeplerle en çok basılan Arapça sözlük olma imtiyazını muhafaza etmektedir. 2005 yılı itibariyle baskı sayısı kırk civarındadır. Sözlüğün bir özelliği de ilk defa İbn Fâris’in Muʿcemü meḳāyîsi’l-luġa’sındaki uygulamasına benzer şekilde farklı mânalar taşıyan köklerin anlam kümelerine bölünmesi ve türevlerin bu kümeler içinde sıralanmasıdır. Bu değişiklik 1956 baskısında görülmediğine göre 1960’lı yıllarda el-Müncid üzerinde çalışanlar tarafından gerçekleştirilmiş olmalıdır.

Luvîs Ma‘lûf 1941 yılında bu eserinden Müncidü’ṭ-ṭullâb’ı meydana getirmiştir. Lübnan Üniversitesi Rektörü Fuâd Efrâm el-Bustânî, Müncidü’ṭ-ṭullâb’ın sekizinci baskısında (1966) eskimiş kelime ve terimleri çıkarıp yeni kelimeler eklemiş, sözlüğü de kök esasına göre değil Batı’da olduğu gibi okunuşuna göre tam alfabetik olarak sıralamış, aynı sistemle lise ve üniversite öğrencileri için el-Müncidü’l-iʿdâdî’yi hazırlamıştır (1969). 1967 yılında el-Müncid’i de okunuşuna göre alfabetik dizmek suretiyle el-Müncidü’l-ebcedî’yi meydana getirmiştir. el-Müncid Farsça, Urduca, Fransızca, İngilizce ve diğer bazı dillere tercüme edilmiştir.

el-Müncid’in gerek sözlük gerekse ansiklopedi kısmındaki hatalara dair birçok makale ve kitap neşredilmiş olup bunlar arasında Abdullah Kennûn, Münîr el-İmâdî, Abdüssettâr Ferrâc, Enver el-Cündî, Muhammed b. Ahmed es-Sâlih, Mâzin el-Mübârek, Hüseyin Nassâr, Ömer ed-Dekkāk gibi araştırmacıların çalışmaları anılabilir (Ahmed Muhammed el-Ma‘tûk, s. 76-78, 268; ayrıca bk. bibl.). Esere yöneltilen eleştiriler şöylece özetlenebilir: Lugat ve gramer hataları, bazı kelimelerin anlamıyla ilgili mesnetsiz izahlar, sözlükle ilgisi olmayan açıklamalar, yabancı, avam, müvelled (uydurma) ve bölgesel kelimelere yer verilmesi, Hıristiyanlığa dair kelime ve terimlerde yoğunluk; ansiklopedi kısmında da Hıristiyanlık’la ilgili şahıs, terim, yer adı vb. konulara fazlaca yer verilirken İslâm inançları ve İslâm meşhurlarıyla ilgili eksik, yanlış, gerçek dışı ve hıristiyan bakışını yansıtan bilgiler aktarılması, birçok bilginin mesnetsiz olması gibi hususlar zikredilebilir. el-Müncid’in ansiklopedi kısmındaki hataların birçoğu The Encyclopaedia of Islam (EI), Brockelmann’ın eserleri (GAL), Corcî Zeydân’ın Târîḫu’t-temeddüni’l-İslâmî ve Serkîs’in Muʿcemü’l-maṭbûʿâti’l-ʿArabiyye gibi daha çok hıristiyanlarca hazırlanan eserlerin kaynak olarak kullanılmasından ileri geldiği kabul edilmektedir. Ancak bu tür hatalar baskıdan baskıya yapılan değişikliklerle kısmen düzeltilmiştir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2006 yılında İstanbul’da basılan 32. cildinde, 1-2 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.