ERKAL, Mehmet

Adapazarı’nın Taraklı ilçesinde doğdu. İlkokulun ardından hıfzını tamamladı ve girdiği İstanbul İmam-Hatip Okulu’ndan 1966’da mezun oldu. Daha sonra bir yandan imam-hatiplik görevi yaparken diğer yandan İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü’nde okumaya başladı. Sırasıyla Tophane, Kazancı ve Dolmabahçe camilerindeki toplam on dört yıl süren hizmetleri sırasında cami cemaatiyle sıcak ilişkiler kurdu. 1970’te Yüksek İslâm Enstitüsü’nden mezun olunca Hatay’da yedek subay olarak askerlik yaptı (1972-1973). Salih Tuğ’un danışmanlığında Erzurum Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi’ne bağlı olarak hazırladığı İslâm Vergi Hukuku: Hulefâ-i Râşidîn ve Emeviler Devri adlı teziyle doktorasını 1981’de tamamladı. Ertesi yıl Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi İslâm Hukuku Anabilim Dalı’nda öğretim görevlisi oldu, 1987’de doçent unvanını aldı. Bir süre Ürdün’de araştırmalarda bulundu. 1993’te profesörlüğe yükseldi, 1996’da Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi dekanlığına tayin edildi ve iki dönem dekanlık yaptı. 28 Şubat (1997) sürecinden öğrencilerin etkilenmemesi için büyük gayret gösterdi, fakültede kaliteli bir öğretim ortamı oluşturmaya çalıştı. 2002 yılında tekrar Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’ndeki görevine döndü ve 2011’de emekliye ayrıldı. Aynı fakültede ve 29 Mayıs Üniversitesi Uluslararası İslâm ve Din Bilimleri Fakültesi’nde yüksek lisans derslerine girmeye, tez danışmanlığı yapmaya devam etti. Son dönemleri hıfzını pekiştirme yanında sağlık problemleriyle geçti ve 25 Ekim 2015’te vefat etti. Hoş sohbetiyle tanınan, arkadaşları tarafından sevilen bir kişiydi. İslâm hukukunun hemen her alanında elliye yakın yüksek lisans ve doktora tezi yöneten Erkal, ilmî çalışmalarını İslâm tarihinin erken dönemindeki malî hukuk üzerine yoğunlaştırmıştır.

Eserleri. 1. Zekât: Bilgi ve Uygulama (İstanbul 2004).

2. el-Meṣâdirü’l-ḳadîme li’l-iḳtiṣâd ve’l-mâliyyeti’l-İslâmiyye ve muvâzenetühâ fîmâ beynehâ (İstanbul 2008).

3. İslâm’ın Erken Döneminde Vergi Hukuku Uygulamaları (İstanbul 2009). Mehmet Erkal’ın doktora tezini gözden geçirerek yeni kaynaklarla zenginleştirip hazırladığı bu eseri, Cumhuriyet Türkiyesi’nde İslâm malî hukukuna dair ilk akademik çalışma olan Salih Tuğ’un İslâm Vergi Hukukunun Ortaya Çıkışı başlıklı eserinin (Ankara 1963) devamı niteliğindedir. Muhammed Hamîdullah’ın geliştirdiği yaklaşım ve araştırma konuları ışığında şekillenen Tuğ’un araştırması Hz. Peygamber dönemiyle sınırlıyken Erkal, Hulefâ-yi Râşidîn dönemini de nisbeten daha zengin atıflar ve kaynaklarla incelemiştir.

Büyük çoğunluğu İslâm malî hukukuyla ilgili çeşitli makaleler kaleme alan ve tebliğler sunan Erkal’ın TDV İslâm Ansiklopedisi’nde (DİA) başta “beytülmâl, cizye, ganimet, öşür, zekât” olmak üzere ön dört maddesi çıkmış, İslam’da İnanç İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi’nde de (İstanbul 1997) bazı maddeleri yayımlanmıştır. Makalelerinden bazıları şunlardır: “İslâmın İlk Devirlerinde Para ve Zekât Nisabının Hesaplanması” (MÜİFD, sy. 3 [1985], s. 79-101); “Beytü’l-Mâl” (MÜİFD, sy. 4 [1986], s. 9-22); “Madeni Para, Banknot ve Kâğıt Para Mübadelesinde Faiz” (Para, Faiz ve İslam, İstanbul 1992, s. 161-182); “Seferle İlgili Mesafe Ölçümleri” (Seferilik ve Hükümleri, İstanbul 1997, s. 153-170); “Toprak Mahsullerinin Zekâtı: Öşür” (İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 10 [Konya 2007], s. 9-35); “Usûl Istılahlarının Ortaya Çıkışında İslam Fetihlerinin Rolü: İstihsân Örneği” (İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 21 [2013], s. 11-28).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 417-418 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.