ERSAL, Yusuf Ziyaeddin

Düzce’nin Fabrika (Karacahacımusa) köyünde doğdu. Mahlası “Ezherî”, künyesi Ebü’l-Hayr’dır. Babası Hasan Efendi, annesi Hanife Hanım’dır. Dedesinin ismi Şahin’dir. Şebsığ Çerkezleri’nden olup ataları Kuzey Kafkasya muhaciridir. Babası ilme değer veren, takvâ sahibi bir kişiydi. Orta öğreniminden sonra Kahire’ye giderek Ezher’de tahsil gördü. Buradaki hocaları arasında Muhammed Bahît, Abdurrahman Uleyş ve Muhammed Abduh önde gelir. Düşüncelerinin oluşmasında özellikle Muhammed Abduh’un önemli etkisi vardır. Ezher’den mezun olunca 1904’te döndüğü İstanbul’da Fâtih Külliyesi’nde Eğinli Hacı Hâfız Efendi’nin derslerine dört yıl devam etti. Dersiâm Nasuhefendizâde Mustafa Âsım Efendi’den icâzet aldı (1907). 25 Nisan 1909’da Düzce Bidâyet Mahkemesi üyeliğiyle göreve başladı. Düzce’de 1918’de Cem‘iyyetü’l-müderrisîn’in şubesini açtı, aynı yıllarda Ömer Ziyâeddin Dağıstânî’den de icâzet aldı.

Yusuf Ziyaeddin, millî kuvvetlerin Düzce’ye gelişi üzerine 22 Ağustos 1920’de müderrislik görevinden ayrılarak Bulgaristan’ın Şumnu vilâyetine gitti. 1918’de açılan Şumnu Türk Öğretmen Okulu’nda (Dârü’l-muallimîn) ve Medresetü’n-nüvvâb’da Arapça, tefsir ve hadis dersleri okuttu. Medresetü’n-nüvvâb’ın ilk müdürü Emrullah Efendi’nin 1941’de ölümünden sonra okulun müdürlüğüne getirildi. Ancak kendisinin de benimsemediği yeni rejim ona tahammül edemediğinden kendi arzusuyla görevinden ayrıldı. Otuz yıllık Bulgaristan hayatının ardından 1950’de Türkiye’ye döndü. Sırasıyla Çaycuma, Devrek müftülüğü, Bolu vâizliği, Niğde, Altındağ (Ankara), Konya müftülüğü, Ankara gezici vâizliği görevlerinde bulundu. En son Diyanet İşleri Başkanlığı Müşavere ve Dinî Eserler İnceleme Kurulu’nda görev yaptı. Bu sırada Diyanet İşleri Başkanlığı’nın isteğiyle Hüseyin Atay ve Yaşar Kutluay’ın hazırladığı Kur’ân-ı Kerîm meâli önce Ersal ve Hasan Hüsnü Erdem tarafından incelenmiş, daha sonra Mahir İz başkanlığındaki bir heyetçe redaksiyonu yapılmıştır. Ersal, 14 Kasım 1961’de Kastamonu Nasrullah Camii’nde verdiği vaazdan sonra Düzce’ye hareket etmek üzere iken öldü ve Düzce Karacahacımusa köyüne defnedildi. Mezar taşı kitâbesi Hasan Basri Çantay tarafından yazılmıştır. Arapça ve Farsça bilen Ersal’ın öğrencileri arasında Osman Keskioğlu, Mehmed Fikri, Ahmet Davudoğlu, Osman Kılıç, Yusuf Kerim, İsmail Cambazov sayılabilir.

Şeyh Efendi diye anıldığı Şumnu’da ılımlı bir düşünce yolu izleyen Ersal gönül adamlığı niteliğini ortaya koyan Şerif Paşa Camii hatipliği ve camilerde okuttuğu özel dersler sırasında uyguladığı yöntem açısından gelenekselci yaklaşımı, Dârü’l-muallimîn’deki öğretmenliği esnasında derslerdeki eleştirel ve akılcı tavrı, Medresetü’n-nüvvâb’daki akademisyen kişiliği, yazdığı eserlerle ortaya koyduğu eğitimciliği ve zaman zaman yaptığı idareciliğiyle çok yönlü bir kişilik sergilemiştir. İlmî birikimini ortaya koyan tefsir ve hadise dair çalışmaları, Fransız Devrimi’ni besleyen filozofların fikirlerine yer verdiği ve devrin tabiatçı yaklaşımlarını eleştirdiği felsefî nitelikteki eserleri, çocukların İslâmî terbiyeye göre yetiştirilmesi ve toplumda İslâm ahlâkının korunması amacıyla yazdığı pedagojik ve ahlâka dair eserleri, İslâm tarihine dair çalışmaları, kendisinin herhangi bir fikre körü körüne bağlanmadığını gösteren ilim anlayışının birer tezahürüdür. Ezher’de eğitim gören ikinci nesil Medresetü’n-nüvvâb hocalarından hiçbirinin İslâmî ilimlerin yorumunda onun kadar başarılı olamadığı söylenebilir. Ayrıca ıslah yanlısı tutumuyla bid‘at ve hurafelere karşı çıkmış, bazı istisnalar dışında bütün Medresetü’n-nüvvâb mezunlarına hocalık yapmıştır.

Eserleri: Tabîiyyûn, Dava ve Gayeleri (Cemâleddîn-i Efgānî ile Muhammed Abduh’un fikir ve değerlendirmelerinin tercümesi, Şumnu 1923), Vahdâniyyet-i İlâhiyyenin Burhanları (1930), Vasiyyetü’l-İmâm ʿAlî b. Ebî Ṭâlib li’bnihi’l-Ḥasan (1930), İtḥâfü’ṣ-ṣâliḥîn ve’ṣ-ṣâliḥât bi-nuḫbeti’l-eẕkâr ve’d-daʿavât (1930), Târîh-i İslâm (I, 1932), ed-Dürrü’l-munaẓẓam (1933; Kütüb-i Sitte, Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’i ve Dârekutnî’nin es-Sünen’inden seçme hadisler ihtiva eder), Terbiye-i Dîniyye (1936), el-Usûlü’l-Mer’iyye fi’l-Mürâfeâti’ş-Şer‘iyye (1937), İlm-i Ahlâk (Sofya 1940), Telhîsü’l-füsûl fî usûli hadîsi’r-Resûl (Sofya 1941; Medresetü’n-Nüvvâb’da okutulmak üzere hazırlanan hadis usulüne dair bir eserdir), ed-Dürerü’l-münteḳāh fî şerḥi’l-Mirḳāt fî ʿilmi uṣûli’l-fıḳh (Sofya 1941), Şeyh Ahmed Vasiyyetnamesinin Tenkidi (Ankara 1956), Müslümanlıkta Taharet ve Namaz (Ankara 1959), Cuma Günü ve Namazı (Ankara 1959), Ve’l-Asr Sûresi’nin Tefsiri (Ankara 1960), Vahiy ve Risâlet (Ankara 1960), Câmiu’l-künûz-Ahlâkî Hadislerden Seçmeler (der. Ali Vâhid Üryânî, trc. Y. Ziyaeddin Ersal, I, Ankara 1960).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 419-420 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.