EŞREF-i MÂZENDERÂNÎ

İsfahan’da doğdu. Mahlası “Eşref”tir. Babası Molla Muhammed Sâlih, annesi İsfahanlı meşhur Şiî âlimi Muhammed Takī Meclisî’nin kızı Âmine’dir. İlk eğitimini İsfahan’daki Şeyhülislâm Medresesi’nde aldı. Bir fıkıh âlimi olan babasının yanı sıra dayısı, Biḥârü’l-envâr müellifi meşhur Şiî âlimi Muhammed Bâkır Meclisî, İsfahan şeyhülislâmı Mirza Kādî ve Ağa Hüseyin Muhakkık-ı Hânsârî de hocaları arasında yer alır. Dinî ilimlerdeki eğitiminin yanında şiirde Sâib-i Tebrîzî, hat sanatında nesta‘lik üstadı Kazvinli Mîr İmâd-i Hasenî’nin yeğeni Abdürreşîd-i Deylemî’nin öğrencisi oldu. Ayrıca nakkaşlık eğitimi aldı ve bu meslekle de uğraştı.

Eşref, küçük oğlu Muhammed Refî‘ ve dedesi Muhammed Takī Meclisî’nin vefatından duyduğu üzüntünün etkisiyle 1070 (1660) yılında eşi Meryem’i ve iki yaşındaki oğlu Muhammed Emîn’i bırakarak İsfahan’dan ayrılıp Bâbürlü Hükümdarı Evrengzîb’in tahta yeni çıktığı bir dönemde Hindistan’a gitti. Burada saray hizmetine girdi; Evrengzîb tarafından daha sonra “Mahfî” mahlasıyla yazdığı şiirlerle tanınan kızı Zîbünnisâ Begüm’ün hocalığına getirildi. Saraydaki şiir ve edebiyat meclislerinde bulundu. Âkıl Hân-ı Râzî, Ni‘met Han Ali ve Nâsır Ali Sirhindî gibi saray şairleriyle yakın dostluk kurdu. On üç yıl Hindistan’da ikametinin ardından Zîbünnisâ için iki kaside yazarak İran’a dönüp ailesini görmek için ondan izin istedi. 1083 (1672) yılında Afganistan yoluyla İran’a gitti. Meşhed’de kısa bir süre kaldı. Şehrin karlı soğuk havasını tasvir ettiği ve Horasan şahından himaye istediği bir kaside yazdıktan sonra İsfahan’a geçti. Tezkire yazarı Muhammed Tâhir Nasrâbâdî, İsfahan’da Lünbân Mescidi’nde onun sohbetlerinde bulunduğunu kaydeder (Teẕkire-i Naṣrʾâbâdî, s. 181). Tekrar Hindistan’a dönerken hanımını ve oğlunu da yanına alıp Patna’da bulunan Evrengzîb’in torunu ve I. Bahadır Şah’ın (Şah Âlem) oğlu olan Şehzade Azîmüşşan’ın sarayına yerleşti. 1116’da (1704) çıktığı hac seyahati esnasında yolda Patna’ya bağlı Mûnger şehrinde vefat etti ve orada defnedildi. “Dânâ” mahlaslı tek oğlu Muhammed Emîn (Muhammed Ali) bir şair olarak Bengal Mürşidâbâd’da yaşadı ve orada öldü.

Bâbürlü sarayındaki İran asıllı son şairlerin önde gelenlerinden biri olan Eşref şiirde sebk-i Hindî ekolünden hocası Sâib-i Tebrîzî’nin takipçisi olarak yetişmiş bir şairdi. Talebeleri arasında Zîbünnisâ’dan başka Mü‘teminüddevle Muhammed İshak Han, Mîr Muizzüddin Muhammed Mûsevî Han, Ali Merdan Han’ın adları anılır. Günümüze birkaç nüshası ulaşan divanında kaside, terciibend, gazel, kıta, rubâî ve mesnevileri yer alır. Kasidelerinde ailesini, hocası Sâib-i Tebrîzî’yi, imamları, halifeleri ve saray şairlerinin yaptığı gibi Bâbür sarayındaki hâmilerini ve devlet adamlarını övdü. Divanında sebk-i Hindî usulünde üç yüze yakın gazeli vardır. Dîvân-ı Eşref-i Mâzenderânî, Muhammed Hasan Seyyidân tarafından neşredilmiştir (Tahran 1373 hş.).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 425 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.