EVFÂT

Habeşliler’ce Îfât, Araplar’ca Vefât veya Evfât olarak adlandırılan bu bölge, Şüve (Shoa) adı verilen sahanın doğu kısmını teşkil eder. İslâmiyet hicrî I. yüzyıldan itibaren Doğu Şüve’de yayılmaya başlamıştır. Bu tarihlerde müslümanlar ticaret ve yerleşme maksadıyla bölgeye gelmişler ve Doğu Şüve’den batıya doğru İslâmiyet’in Habeşistan’da yayılmasına zemin hazırlamışlardır. Rivayete göre ilk defa Mahzûmî ailesi tarafından Şüve’de bir İslâm emirliği kuruldu. Daha sonra Hâşimoğulları’nın Akīl b. Ebû Tâlib soyundan Kureyşli muhacirler Evfât’ta müslüman bir emirlik tesis ettiler. Bunların soyundan gelen ve zengin Evfât tüccarlarından biri olan Ömer Veleşma‘, Habeşistan Kralı Hattî tarafından Evfât ve yöresinin idaresine memur edildi. Veleşma‘ bu görevini uzun zaman başarıyla sürdürdü. Evfât bu sırada Şüve Mahzûmî Emirliği’ne tâbi idi. Müslüman Şüve Emirliği, VII. (XIII.) yüzyılda iç karışıklıklar ve ülkeyi sarsan savaşlar sebebiyle zayıf düştü. Ömer Veleşma‘ bu durumdan faydalanarak Evfât’ta bağımsızlığını ilân etti. Yerine geçen oğlu Ali Şüve’yi de topraklarına katarak Evfât Emirliği’ni kurdu (684/1285). Adel, Mora, Hubet ve Cedâve emirliklerini de hâkimiyeti altına aldı. Bu dönemde İslâm dini Habeşistan’ın güneyindeki Sidâme kabileleri ve yüksek bölgelerdeki Şüve sakinleri arasında da yayıldı.

Evfât Emirliği, Ömer Veleşma‘ zamanında putperest Dâmot Krallığı ile hıristiyan Habeş Krallığı’na bağlandıysa da çok geçmeden Ömer Veleşma‘ın oğlu Ali zamanında bağımsızlığını ilân etti. Bundan sonra Habeş Krallığı’na karşı sürekli cihad hareketleri başlatıldı. Bu sırada Habeşistan’da Evfât’tan başka altı müslüman sultanlık daha vardı. Bunlar Devâro, Erâbînî, Hedye, Şerhâ, Bâlî ve Dâre’dir. Gerek Evfât gerekse diğer emirlikler hıristiyan Habeş Krallığı’na karşı zaman zaman baş kaldırdılarsa da genelde ona bağlı kaldılar. Zira müslüman emirlikler arasında birlik ve beraberlik yoktu. Her yıl krala vergi ödüyor, kendilerine Mısır, Yemen ve Irak’tan gelen kumaşları ona veriyorlardı. Bu emirlikler içinde Evfât en güçlü ve en geniş topraklara sahip olanıydı.

Habeşistan’ı Zeyla‘ Limanı’na bağlayan ticaret yolunun Evfât topraklarından geçmesi sebebiyle Evfâtlılar Habeşistan’ın kara ve deniz ticaretini ellerinde bulunduruyorlardı. Bu sayede tanıdıkları Mısır, Şam, Hicaz ve Yemen gibi ilim merkezlerine tahsil için çocuklarını gönderdiler. İslâm ilimlerinin çeşitli dallarında öğrenim gören bu gençler ülkelerine döndüklerinde kadı, imam, İslâm davetçisi ve idareci olarak görev aldılar. Kur’an kursları açarak müslüman çocuklarına Kur’an’ı ve temel dinî bilgileri öğrettiler.

Ali’den sonra dört kardeşi de Evfât emîri oldu. Son olarak Sabrüddin Muhammed tahta çıktı (700/1300-1301) ve emirliği uzun süre idare etti. Ondan sonra oğulları Habeş Krallığı’na bağlı olarak ülkeyi yönettiler. Bu devrede Evfât sultanları zaman zaman krala baş kaldırarak çetin savaşlar yaptılar. Zira kral, müslüman Ortadoğu’daki Haçlı istilâsından etkilenerek Evfât’ta ve ülkenin diğer bölgelerinde bulunan müslümanlara karşı düşmanca davranmaya başlamıştı. Diğer taraftan Evfât’ın güçlü sultanlarından biri olan Hakkuddin hıristiyan bölgelerine saldırdı ve kiliseleri tahrip etti. Bu hareket Habeş Krallığı’nın galeyanına sebep oldu. 728 (1328) yılında yapılan şiddetli savaşta Evfât sultanı mağlûp oldu ve esir düştü. Kral onun yerine kardeşi Sabrüddin’i getirdi. Sabrüddin idaresini sağlamlaştırdıktan sonra Hedye ve Devâro emirliklerinin ve Habeşistan içlerindeki müslüman kabilelerin de desteğini sağlayarak üç cepheden hücuma geçmeyi planladı. Ancak Habeş kralı bunu haber aldı ve ondan önce harekete geçip peş peşe yaptığı saldırılarla İslâm kuvvetlerini yendi; Evfât emirliğine Sabrüddin’in kardeşi Cemâleddin’i tayin etti. Evfât emirleri, 1332-1338 yıllarında Mısır’daki Memlük Sultanı Muhammed b. Kalavun’a Abdullah b. Yûsuf ez-Zeylaî başkanlığında bir heyet göndererek ondan yardım istedilerse de bir sonuç alamadılar.

1376 yılında Evfât tahtına sahip olmak isteyenler arasında meydana gelen iç savaş, kendisinin Habeşliler’den bağımsız olduğunu iddia eden II. Hakkuddin’in tahta geçmesiyle son buldu. Ancak Hakkuddin 1386 yılında Habeş kralıyla giriştiği savaşta yenildi ve öldürüldü. Yerine geçen M. Sâdeddin akınları yeniden başlattı. Sâdeddin ilk zamanlar başarılı olduysa da sonunda pek çok âlim, şeyh ve diğer müslümanların şehid edildiği savaşta yenildi. Sâdeddin Zeyla‘ adasına sığındıysa da orada kıstırılıp öldürüldü (1415). Zeyla‘ın işgal edilmesiyle emirliği de son buldu. Sâdeddin’in on oğlu Yemen Hükümdarı Ahmed b. Eşref İsmâil’in yanına gitti. Evfât Emirliği’nin yıkılmasından sonra Zeyla‘ın güneyindeki Adel Emirliği onun yerini aldı.

Evfât emîrleri kendi adlarına para bastırmadıkları için bu emirlikte tüccar vasıtasıyla ülkeye giren Mısır dinarı ve dirhemi kullanılmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1995 yılında İstanbul’da basılan 11. cildinde, 517-518 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.