https://islamansiklopedisi.org.tr/fedale-b-ubeyd
Medineli olup Evs kabilesinin Benî Amr b. Avf koluna mensuptur. Medine’de İslâmiyet’i ilk kabul edenlerden ve ehl-i Suffe’den (Ebû Nuaym, II, 17) biridir. Şair olduğu söylenen (Kelbî, I, 372) babası hakkında bilgi bulunmamakta, annesi Ukbe (Akabe) bint Muhammed el-Ensâriyye’nin sahâbî olduğu anlaşılmaktadır. Fedâle, Uhud ve Hendek gazveleri başta olmak üzere Resûlullah’ın bütün gazvelerinde ve Bey‘atürrıdvân’da bulundu. Bey‘atürrıdvân’a katılan sahâbîlerin en küçüğünün Fedâle olduğu iddiasını, onun Uhud Gazvesi’nde bulunduğuna dair rivayetle ve bilhassa Muâviye devrinde Yemen valiliği yapan oğlu Ma‘n’ın sahâbî olduğu (İbn Hacer, VI, 192) haberiyle bağdaştırmak mümkün değildir. Ancak Bey‘atürrıdvân’da bulunanlar arasında en son onun vefat ettiği belirtilmektedir.
Fedâle’nin Suriye fetihlerine katıldıktan sonra Dımaşk’a yerleştiği anlaşılmaktadır. Dımaşk Kadısı Ebü’d-Derdâ hastalandığı zaman Muâviye onu ziyaret ederek kendisinden sonra yerine kimi uygun gördüğünü sorduğunda Ebü’d-Derdâ Fedâle b. Ubeyd’i tavsiye etti; 32 (652) yılında ölünce de Muâviye Fedâle’ye Dımaşk kadılığını teklif etti. Fedâle bu vazifeden affını istediyse de Muâviye’nin ısrarı üzerine göreve başladı. Kendisine çok güvenen Muâviye devlet merkezinden ayrıldığı zamanlarda onu yerine vekil bıraktı. Fedâle’nin Hz. Osman taraftarı olduğu, Medineli birkaç sahâbî gibi onun da Hz. Ali’ye biat etmediği belirtilmektedir (Taberî, IV, 429-430). Fedâle’nin Mısır seferine kumandan olarak katılıp fetihten sonra orada kadılık yaptığı ve deniz işlerine baktığı, yine Muâviye devrinde Bizans’a yapılan deniz seferlerinden birine kumanda ettiği (Nevevî, I/1, s. 50), Taberî’nin kaydettiği bir rivayete göre Akdeniz’in Tunus kıyılarındaki Cerbe adasını 49 (669) yılında ilk defa onun fethettiği ve bir kışı burada geçirdiği (Târîḫ, V, 232), Muâviye ile birlikte Kıbrıs seferine katıldığı (Belâzürî, s. 220) bilinmektedir. Tâbiînden Sümâme b. Şüfey, Rodos adasında vefat eden bir arkadaşlarının cenazesinde Fedâle ile birlikte bulunduklarını söylemektedir (Müslim, “Cenâʾiz”, 9).
53 (673) yılında Dımaşk’ta vefat eden Fedâle b. Ubeyd Bâbüssagīr Kabristanı’na defnedildi. 59 (679), 67 (686-87) ve 69 (688-89) yıllarında öldüğüne dair rivayetler doğru değildir.
Vefatında Fedâle’nin cenazesini bizzat taşıyan Muâviye’nin o sırada yanında bulunan oğlu Abdullah’a (veya Yezîd’e) böyle değerli bir zatın bir daha omuzlarda taşınamayacağını söylediği rivayet edilir. Fedâle, Cenâb-ı Hakk’ın ancak takvâ sahiplerinin sadakasını kabul edeceğini (bk. el-Mâide 5/27) belirterek yaptığı hayırlardan sadece bir zerrenin kabul edilmesinin bile yeterli olacağını söylerdi. Aynı zamanda kurrâdan sayılan ve Resûl-i Ekrem’den başka Hz. Ömer ve Ebü’d-Derdâ gibi bazı sahâbîlerden de hadis öğrenen Fedâle’nin elli rivayeti bulunmaktadır. İkisi Ṣaḥîḥ-i Müslim’de olmak üzere bu rivayetler dört sünen ile Buhârî’nin el-Edebü’l-müfred’inde yer almıştır. Kendisinden âzatlı kölesi Meysere, Abdullah b. Muhayrîz, Muhammed b. Kâ‘b el-Kurazî ve Uley b. Rebâh gibi kişiler hadis rivayet etmişlerdir.
BİBLİYOGRAFYA
Müslim, “Cenâʾiz”, 9.
Kelbî, Nesebü Meʿad ve’l-Yemeni’l-kebîr (nşr. Nâcî Hasan), Beyrut 1408/1988, I, 372.
İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, VII, 401.
İbn Habîb, el-Muḥabber, s. 294-295.
Buhârî, et-Târîḫu’l-kebîr, VII, 124, 375.
a.mlf., et-Târîḫu’ṣ-ṣaġīr, I, 119.
Belâzürî, Fütûh (Fayda), s. 220.
Vekî‘, Aḫbârü’l-ḳuḍât, III, 200-201.
Taberî, Târîḫ (Ebü’l-Fazl), IV, 429-430; V, 232, 234, 253, 330.
İbn Ebû Hâtim, el-Cerḥ ve’t-taʿdîl, VII, 77.
Hâkim, el-Müstedrek, III, 473.
Ebû Nuaym, Ḥilye, II, 17.
İbn Abdülber, el-İstîʿâb, III, 197-198.
İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ġābe, IV, 363-364; V, 238.
a.mlf., el-Kâmil, III, 191, 458, 461, 472, 496; IV, 11.
Nevevî, Tehẕîb, I/1, s. 50.
Mizzî, Tehẕîbü’l-Kemâl, XXIII, 186-189.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, II, 113-117.
a.mlf., Târîḫu’l-İslâm: sene 41-60, s. 285-286.
İbn Kesîr, el-Bidâye, VIII, 78.
İbn Hacer, el-İṣâbe (Bicâvî), V, 371-372; VI, 192.
Hazrecî, Ḫulâṣatü Teẕhîb, s. 308.
Wensinck, el-Muʿcem, VIII, 221.
