https://islamansiklopedisi.org.tr/harb-b-umeyye
Abdüşemsoğulları’nın reisi olup Câhiliye devrinde Mekke’nin en nüfuzlu kişilerindendi. Emevîler’in Süfyânî kolunun soyu ona ulaşır. Arap yazısını kullanan ilk Mekkeli olduğu, yazıyı, Irak bölgesine yaptığı ticarî seyahatler sırasında tanıştığı Dûmetülcendel reisi Ükeydir b. Abdülmelik’in kardeşi Bişr’den öğrendiği rivayet edilir.
Hz. Peygamber’in dedesi Abdülmuttalib’in yakın arkadaşı olan Harb’in kızı Ümmü Cemîl, Abdülmuttalib’in oğlu Ebû Leheb ile evlendiği için aralarında akrabalık bağı da kurulmuştu. Ya‘kūbî, Harb’in Sakīf’e karşı giriştiği mücadelede Abdülmuttalib’i desteklediğini söyler (Târîḫ, I, 249). Aralarındaki dostluk, onun Abdülmuttalib’in emanı altındaki yahudi bir tâciri gizlice öldürtmesine kadar sürdü. Olayın iç yüzünü öğrenen Abdülmuttalib, Harb’den yahudi tâcirin diyetini istedi. Harb’in suçunu inkâr etmesi üzerine birbirlerini münâfereye (şeref ve itibar hususunda karşılıklı övünme) çağıran taraflar, hakem olarak seçtikleri Habeş Kralı Necâşî’nin hakemliği kabul etmemesi üzerine Hz. Ömer’in dedesi Nüfeyl b. Abdüluzzâ’yı hakem tayin ettiler. Nüfeyl Harb’in aleyhine hüküm verdi. Öldürülen yahudinin diyeti olan 100 deveyi maktulün amcasının oğluna vermek ve gasbetmiş olduğu malı da iade etmek zorunda kalan Harb, daha sonra Nüfeyl’in kabilesi Adî (b. Kâ‘b) oğullarını Mekke’den çıkarmaya karar verdi. Bu iş için Abdüşems ve Nevfeloğulları’nın da desteğini sağladı. Ancak Hâşim, Muttalib, Sehm ve Zühreoğulları’nın onun bu teşebbüsüne karşı çıkmaları üzerine Adîoğulları’nı Mekke’den sürmekten vazgeçti.
Harb, Kureyş kabilesinin ordu kumandanlığı dedesi Abdüşems ve babası Ümeyye yoluyla kendisine intikal ettiğinden Kureyş ile Kays Aylân arasında meydana gelen Birinci ve İkinci Ficâr savaşlarına kumandan olarak katılmış, İkinci Ficâr Savaşı’nın bir safhası olan Yevmü Şemta’da Kureyş’le birlikte Kinâne kabilesine de kumanda etmiştir. Kureyş ve Kinâne ile Hevâzin arasında cereyan eden son Ficâr savaşı Yevmü Nahle’de, Kusay’dan intikal eden ve ukāb adı verilen Kureyş’in sancağı onun elinde bulunuyordu. Bir rivayete göre daha önce de Zâtı Nükeyf’te Kureyş ile Bekiroğulları arasında meydana gelen savaşta Kureyş kabilesinin kumandanlığını yapmıştı.
Ficâr savaşlarında yaralandıktan kısa bir süre sonra ölen Harb’in, karısı Safiyye bint Hazn’dan Ebû Süfyân, Fâria ve Fâhite adlı üç çocuğu olmuştur.
BİBLİYOGRAFYA
İbn İshak, es-Sîre, s. 47.
Ma‘mer b. Müsennâ, Eyyâmü’l-ʿArab ḳable’l-İslâm (nşr. Âdil Câsim el-Beyâtî), Beyrut 1407/1987, II, 505, 513-516, 524.
İbn Hişâm, es-Sîre2, I, 186.
İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, I, 87.
İbn Habîb, el-Münemmaḳ, s. 94-98.
a.mlf., el-Muḥabber, s. 132, 165, 173-174.
Ezrakī, Aḫbâru Mekke (Melhas), I, 115.
Belâzürî, Ensâb, I, 102; V/1, s. 3-5.
Müberred, el-Kâmil, Kahire 1936, I, 275.
Ya‘kūbî, Târîḫ, I, 249, 258.
Taberî, Târîḫ (Ebü’l-Fazl), II, 253-254.
İbn Abdürabbih, el-ʿİḳdü’l-ferîd, IV, 135.
Cehşiyârî, el-Vüzerâʾ ve’l-küttâb, s. 2.
Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, el-Eġānî, I, 8.
Meydânî, Mecmaʿu’l-ems̱âl (Ebü’l-Fazl), I, 75-76.
İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, II, 15.
İbn Haldûn, el-ʿİber, III, 2.
Makrîzî, en-Nizâʿ ve’t-teḫâṣum fîmâ beyne Benî Ümeyye ve Benî Hâşim (nşr. Hüseyin Mûnis), Kahire 1988, s. 42.
Mahmûd Şükrî el-Âlûsî, Bulûġu’l-ereb, III, 368.
Cevâd Ali, el-Mufaṣṣal, IV, 91; VIII, 117-118, 157-158; IX, 717.
W. M. Watt, Hz. Muhammed Mekke’de (trc. R. Ayas – A. Yüksel), Ankara 1986, s. 36, 37, 96, 165.
Hamîdullah, İslâm Peygamberi (Tuğ), I, 37, 318.
İbrahim Sarıçam, Emevî Hâşimî Mücadelesi: İslâm Öncesinden Muaviye Devrinin Sonuna Kadar (doktora tezi, 1991), AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 60, 62, 70-75.
