https://islamansiklopedisi.org.tr/hindusah-es-sahibi
Muhtemelen VII. (XIII.) yüzyılın ilk yarısında Azerbaycan’ın Nahcıvan bölgesindeki Kîrân şehrinde doğdu. Hakkında mevcut bilgiler kendi verdikleriyle sınırlıdır. Bağdat’ta Müstansıriyye Medresesi’nde okudu; Şemseddin Muhammed b. Hakîm el-Kîşî’den özel ders aldı. Sâhibî nisbesini, Sâhibdîvân Şemseddin Cüveynî veya Alâeddin Atâ Melik Cüveynî’nin maiyetinde bulunmasından dolayı aldığı sanılmaktadır. 674 (1275-76) yılında, Cüveynîler tarafından Kâşân’ın idaresiyle görevlendirilen kardeşi Seyfüddevle Emîr Mahmud’a nâiblik yapmış, ömrünün bir kısmını Lur-ı Büzürg Atabegleri’nden Nusretüddin Ahmed b. Yûsufşah’ın (1296-1333) hizmetinde geçirerek Tecâribü’s-selef adlı ünlü eserini ona ithaf etmiştir.
Eserleri. 1. Tecâribü’s-selef der Tevârîḫ-i Ḫulefâʾ ve Vüzerâ-yı Îşân. Müellif, 724 yılı Muharrem ayında (Ocak 1324) kitabını yazmakla meşgul olduğunu belirtir. Asr-ı saâdet ve Hulefâ-yi Râşidîn dönemleriyle Emevî, Abbâsî, Fâtımî, Büveyhî, Selçuklu devletleri hakkında bilgi veren Hindûşah, bu Farsça eserinde İbnü’t-Tıktakā’nın (ö. 709/1309) el-Faḫrî (Münyetü’l-fużalâʾ fî tevârîḫi’l-ḫulefâʾ ve’l-vüzerâʾ) adlı kitabını esas almış, İbn Kuteybe, Taberî, Nizâmülmülk, Enûşirvân b. Hâlid-i Kâşânî, İbnü’l-Esîr, Müberred ve Avfî gibi müelliflerin eserlerinden de faydalanmıştır. Müellif kitabında çağdaşlarının pek çoğunda görülen ağdalı üslûp yerine sade bir dil kullanmıştır. Abbas İkbâl-i Âştiyânî tarafından yayımlanan eserin (Tahran 1313 hş., 1344 hş., 1357 hş.) son baskısına Tevfîk Sübhânî bir fihrist eklemiştir.
2. Mevâridü’l-edeb. 707’de (1307-1308) Tebriz’de düzenlenen bir Arapça şiirler antolojisi olup çeşitli kütüphanelerde nüshaları vardır (meselâ bk. Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 2926; Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 925).
Kâtib Çelebi Hindûşah’a Ṣıḥâḥu’l-ʿAcem adlı bir eser nisbet etmektedir (Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1074). Onun verdiği bilgi birçok araştırmacı tarafından tereddütle karşılanmış ve kitap, Hindûşah’ın Şems-i Münşî diye tanınan oğlu Muhammed’in Ṣıḥâḥu’l-Fürs’ü ile aynı eser kabul edilmiştir. Ṣıḥâḥu’l-ʿAcem’in Bratislava Üniversitesi Kütüphanesi’nde (nr. 549) bulunan bir nüshasını neşreden Gulâm Hüseyin Bigdelî ise (Tahran 1361 hş., 1366 hş.) yazdığı mukaddimede eserin Hindûşah’a ait olduğunu ileri sürmüştür. Ancak Farsça masdarların Türkçe karşılıklarının verildiği, Farsça’nın gramer kurallarının Türk diliyle anlatıldığı eserdeki Türkçe’nin XIV. yüzyılın başlarına ait olması mümkün olmadığından daha sonraki bir dönemde kaleme alınan Ṣıḥâḥu’l-ʿAcem’in Hindûşah es-Sâhibî’ye veya oğlu Muhammed’e nisbet edilmesi yanlıştır.
BİBLİYOGRAFYA
Hindûşah es-Sâhibî, Tecâribü’s-selef (nşr. Abbas İkbâl-i Âştiyânî), Tahran 1357 hş., neşredenin mukaddimesi.
Ṣıḥâḥu’l-ʿAcem (nşr. Gulâm Hüseyin Bigdelî), Tahran 1361, neşredenin mukaddimesi, s. 5-19.
Cüveynî, Târîḫ-i Cihângüşâ, I, s. XX.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 344; II, 1074.
Rieu, Catalogue of the Persian Manuscripts, II, 514.
Storey, Persian Literature, I/1, s. 81; I/2, s. 1232.
Safâ, Edebiyyât, III/2, s. 1243-1244.
a.mlf., Gencîne-i Süḫan, IV, 161.
M. Ali Terbiyet, Dânişmendân-ı Âẕerbâycân, Tahran 1314 hş., s. 399.
Brockelmann, GAL, II, 245; Suppl., II, 256.
Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 511.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, XIII, 155.
Arabische, Türkische und Persische Handschriften der Universitätsbibliothek in Bratislava (ed. J. Blaškovics), Bratislava 1961, s. 401.
Nefîsî, Târîḫ-i Naẓm u Nes̱r, I, 184.
Hânbâbâ, Fihrist, I, 1182.
Âgā Büzürg-i Tahrânî, eẕ-Ẕerîʿa ilâ teṣânîfi’ş-Şîʿa, Beyrut 1403/1983, III, 348; XXIII, 216.
E. G. Browne, “The Tajaribu’s-Salaf a Persian Version of the Arabic Kitābu’l-Fahrī Composed by Hindushah Ibn Sanjar as-Sahibī al-Kirānī in 723/1323”, JRAS Centenary Supplement (1924), s. 245-254.
Muhammed Hüseyin Rûhanî, “Tecâribü’s-selef”, DMT, IV, 108-109.
Cl. Huart, “İbnü’t-Tiktakâ”, İA, V/2, s. 874-875.
C. E. Bosworth, “Muḥammad b. Hindū-s̲h̲āh”, EI2 (İng.), VII, 404.
İlişkili Maddeler
Görseller
