https://islamansiklopedisi.org.tr/humeyd-b-kahtabe
Horasan’daki on iki Abbâsî nakibinden biri olan Kahtabe b. Şebîb’in oğludur. Horasan’da Abbâsîler adına davette bulunmak üzere seçilen yetmiş kişi (düâtü’d-düât) içinde Humeyd de vardı. Babası Kahtabe ölünce askerleri kardeşi Hasan adına Humeyd’e biat ettiler (132/749). Abbâsî ihtilâli sırasında Emevî hilâfetine son veren ordunun önde gelen isimlerinden Ebû Seleme el-Hallâl Kûfe valiliğine tayin edilmişti; ancak şartlar uygun olmadığı için faaliyetlerini gizlice yürütüyor ve Humeyd’le haberleşiyordu. Humeyd ve kardeşi Hasan’ın kumandasındaki Abbâsî ordusu 14 Muharrem 132’de (2 Eylül 749) Kûfe’ye girince Ebû Seleme gizlendiği yerden çıkarak “vezîr-i Âl-i Muhammed” unvanıyla ve henüz belirlenmemiş olan Abbâsî halifesinin veziri sıfatıyla ihtilâlin yönetimini ele aldı; Humeyd’i de askerleriyle birlikte Medâin’e gönderdi. Abbâsîler’in kuruluşunda önemli rol oynayan, Halife Seffâh ile Mansûr’un amcaları Abdullah b. Ali son Emevî halifesi II. Mervân’ı bir müddet takip ettikten sonra onun damadı Velîd b. Muâviye’nin idaresindeki Dımaşk üzerine yürüdüğünde Humeyd de yanında bulunuyordu. Birkaç günlük muhasaradan sonra şehir ele geçirildi ve binlerce kişi öldürüldü (Ramazan 132 / Nisan 750).
Humeyd b. Kahtabe, Ebü’l-Abbas es-Seffâh’ın ölümü üzerine (136/754) halifelik iddiasında bulunan Abdullah b. Ali’ye biat etti; ancak Abdullah b. Ali ona güvenmiyordu. Ortadan kaldırılması amacıyla bir komplo hazırlayarak kendisini eline bir mektup verip Halep Valisi Züfer b. Âsım el-Hilâlî’ye gönderdi. Fakat yolda Humeyd mektubu açıp okudu ve valiye öldürülmesi için emir verildiğini öğrendi. Bunun üzerine adamlarıyla birlikte Ebû Müslim el-Horasânî’nin saflarına katıldı.
Ebû Ca‘fer el-Mansûr halife olunca (136/754) Humeyd’i önce Muhâriḳ b. Akkār’ın yerine el-Cezîre’ye, 143 (760) yılı başlarında da azlettiği Nevfel b. Muhammed el-Furât’ın yerine Mısır’a vali tayin etti (Taberî, VII, 514). 5 Ramazan 143’te (18 Aralık 760) 20.000 kişilik bir orduyla Mısır’a giden Humeyd gerekli idarî tedbirleri aldı ve Muhammed b. Muâviye’yi şurta teşkilâtının başına getirdi. Daha sonra Ebü’l-Ahvas el-Abdî kumandasındaki bir orduyu Berberî isyanlarını bastırmak için İfrîkıye’ye gönderdi (Şevval 143 / Ocak 761). Bu ordunun Berka’da Ebü’l-Hattâb el-Enmâtî karşısında mağlûp olması üzerine bizzat kendisi sefere çıktı ve Ebü’l-Hattâb’ı bozguna uğratıp öldürttükten sonra Mısır’a döndü. Ancak ertesi yıl azledildi ve 22 Zilkade 144 (21 Şubat 762) tarihinde Mısır’dan ayrılarak Bağdat’a gitti. 148 (765) yılında İrmîniye seferine katıldı. Daha sonra Ebû Ca‘fer el-Mansûr tarafından Horasan valiliğine tayin edildi (152/769). Valiliği sırasında Kâbil’e bir sefer düzenledi (a.g.e., VIII, 41) ve Abbâsîler’in önde gelen simalarından olup veliahtlıktan feragate zorlanan, ancak buna rızâ göstermeyen Îsâ b. Mûsâ’nın Horasan’da saklanan taraftarları Abbâd ile Herseme b. A‘yen’i yakalatıp Halife Ebû Ca‘fer el-Mansûr’a gönderdi. Halife Mehdî-Billâh zamanında da valilik yapan Humeyd ölümüne kadar (Şâban 159 / Haziran 776) bu görevde kaldı.
BİBLİYOGRAFYA
Halîfe b. Hayyât, et-Târîḫ (Ömerî), s. 432-433.
Fesevî, el-Maʿrife ve’t-târîḫ, s. 138.
Ya‘kūbî, Târîḫ, II, 343, 365, 366, 376, 378, 390.
Taberî, Târîḫ (Ebü’l-Fazl), VII, 514; VIII, 41, ayrıca bk. İndeks.
Cehşiyârî, el-Vüzerâʾ ve’l-küttâb, s. 84.
Aḫbârü’d-devleti’l-ʿAbbâsiyye (nşr. Abdülazîz ed-Dûrî – Abdülcebbâr el-Muttalibî), Beyrut 1971, s. 219, 221, 351, 371, 373, 374, 377, 378.
Yezîd b. Muhammed el-Ezdî, Târîḫu’l-Mevṣıl (nşr. Ali Habîbe), Kahire 1387/1967, s. 236.
Kindî, el-Vülât ve’l-ḳuḍât (Guest), s. 110-111.
İbn Asâkir, Târîḫu Dımaşḳ, XV, 289-290.
İbnü’l-Adîm, Buġyetü’ṭ-ṭaleb, VI, 2973-2975.
Zehebî, el-ʿİber, I, 179.
Safedî, el-Vâfî, XIII, 199.
İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, I, 349-350.
Ziriklî, el-Aʿlâm, II, 318.
Kasım İlgün, Halife Mansur Dönemi: 136-158/754-775 (doktora tezi, 1994), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 138-140.
H. Kennedy, The Early Abbasid Caliphate, London 1986, s. 59, 61, 70, 80, 90, 180, 187.
Recep Uslu, Hicrî I-II. Yüzyıllarda Horasan Tarihi (doktora tezi, 1997), UÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 89-90.
