HÜSEYİN MÛNİS

Süveyş’te doğdu. 1934’te Kahire Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nin Tarih Bölümü’nü bitirdi ve aynı üniversitede eş-Şarḳu’l-İslâmî fi’l-ʿaṣri’l-ḥadîs̱ başlıklı yüksek lisans tezini hazırladı. Daha sonra Fransa’ya giderek Paris Üniversitesi Ortaçağ Tarihi Kürsüsü’nden ve Ecole des Hautes Etudes’den mezun oldu. 1939-1945 yılları arasında Zürih Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde ders verdi ve bu arada Essai sur la chute du califat umayyade de Cordoue adlı tezle doktor unvanını aldı (1943). Mısır’a döndükten sonra 1954’te Kahire Üniversitesi’nin İslâm Tarihi Kürsüsü’ne hoca olarak tayin edildi; ayrıca 1955’te Tâlim ve Terbiye Bakanlığı Kültür Dairesi genel müdürlüğüne getirildi. 1957-1969 yılları arasında İspanya’da Mısır Büyükelçiliği kültür ataşeliğinde bulundu ve Madrid İslâm Araştırmaları Enstitüsü’nün yöneticiliğini yaptı. 1969-1977 yıllarında Küveyt Üniversitesi Tarih Bölümü’nde önce öğretim görevlisi, ardından bölüm başkanı oldu. Hüseyin Mûnis Kahire’de vefat etti.

Mısır’ın kültür hayatında önemli rol oynayan Hüseyin Mûnis, ilmî eserlerinin yanı sıra çok sayıda hikâye ve roman türünde eser kaleme aldığı gibi bazı dergi ve gazetelerde editörlük yapmış ve buralarda çok sayıda yazı yayımlamıştır. Süleyman Cevdet’in verdiği bilgiye göre Hey’etü’l-kitâb’a bağışladığı 3000 ciltlik kütüphanesi Mısır’da tarih ve özellikle Endülüs tarihi konusunda en zengin koleksiyona sahiptir (Cerîdetü’l-Vefd [19.III.1992]).

Hüseyin Mûnis “İslâm tarihi” ve “İslâmî tarih” terimlerini tenkit ederek İslâm ve müslüman kavramları arasında ayırım yapılması gerektiği görüşünü savunmuştur. Çünkü söz konusu tarih din olarak İslâm’ın tarihi değil müslümanların tarihidir. Ona göre Araplar’ın ve müslümanların hatalarla dolu tarihini dine mal etmemek gerekir (Sâmî Diyâb, el-Ehrâm [05.V.1996]). Ayrıca müslümanların kendilerine çekidüzen vermeye ve İslâm’ı savunmak için kuvvetli olmaya çaba harcamadıklarını, buna karşılık İslâm düşmanlarının çok çalıştığını, bunun ise şevklerini büsbütün kırdığını söylemektedir. İmâd el-Miğzâlî, Hüseyin Mûnis’in müslümanların geri kalmasının İslâm’la bir ilgisinin bulunmadığını söylediğini bildirmektedir (Cerîdetü’l-Vefd [30.III.1992]).

İslâm tarihindeki bazı olayların birtakım devlet adamlarının müdahalesi sebebiyle yanlış aktarıldığını ileri süren Hüseyin Mûnis’e göre bazı devlet adamları tarihçilere baskı yapmışlar ve gerçekleri yazmalarını engellemişlerdir. Hüseyin Mûnis, bu yüzden bazı tarihçilerin kitaplarındaki yanlışları düzeltmek için sonradan eksiltme ve ilâveler yaparak eserlerini tekrar kaleme aldıkları kanaatindedir (Muhammed Bekir, Cerîdetü’l-enbâʾi’l-Küveytiyye [03.XI.1995]).

Yerli ve yabancı birçok kuruluşun üyesi olan ve çeşitli ülkelerdeki üniversitelerde dersler veren Hüseyin Mûnis çalışmalarından dolayı birçok ödül aldı. Üçüncü dereceden Mısır cumhuriyet nişanı, Mısır devlet takdir ödülü ve Alfonso nişanı (İspanya) bunların başlıcalarıdır.

Eserleri. 1. eş-Şarḳu’l-İslâmî fi’l-ʿaṣri’l-ḥadîs̱ (Kahire 1935, 1938). Yüksek lisans tezi olup hocası Muhammed Şefîk Gurbâl’in bir girişiyle yayımlanan eserde Mısır’ın Fransızlar tarafından işgalinden sonraki İslâm âleminin durumu anlatılır.

2. Fetḥu’l-ʿArab li’l-Maġrib (Kahire 1947).

3. Essai sur la chute du califat umayyade à Cordoue en 1009 (Kahire 1948). Endülüs Emevî halifeliğinin yıkılışı hakkındaki doktora tezidir.

4. Ṣuver mine’l-buṭûle (Kahire 1949, 1956).

5. Mıṣr ve risâletühâ (Kahire 1955, 1956).

6. Historical Atlas of Muslim Peoples (Amsterdam 1957; R. Roolvink v.dğr.).

7. Fecrü’l-Endelüs; dirâse fî târîḫi’l-Endelüs mine’l-fetḥi’l-İslâmî ilâ ḳıyâmi’d-devleti’l-Ümeviyye (Kahire 1959).

8. Nûruddîn Maḥmûd (Kahire 1378/1959, 1984).

9. Riḥletü’l-Endelüs (Madrid 1963; Kahire 1985). Endülüs tarihi hakkındadır.

10. Dirâsât fî s̱evre 1919 (Kahire 1976).

11. el-Mesâcid (Küveyt 1981). Bu kitapta mescidlerin önemi anlatılarak çeşitli mescidler üzerinde araştırma yapılmıştır.

12. Başavât ve suber başavât: Ṣûretü Mıṣr fî ʿaṣreyn (Kahire 1984). Kavalalı Mehmed Ali Paşa zamanından başlamak üzere Enver Sedat’a kadar Mısır’ın siyasî hayatında rol oynamış devlet adamları hakkındadır.

13. et-Târîḫ ve’l-müʾerriḫûn; dirâse fî ʿilmi’t-târîḫ mâhiyetühû ve mevżûʿâtühû, meẕâhibühû ve medârisühû ʿinde’l-ġarb ve iʿlâmü külli medrese ve baḥs̱ fî felsefeti’t-târîḫ ve medḫal ilâ fıḳhi’t-târîḫ (Kahire 1984).

14. Dirâsât fi’s-sîreti’n-nebeviyye (Kahire 1985).

15. er-Ribâ ve ḫarâbü’d-dünyâ (Kahire 1986).

16. Şüyûḫu’l-ʿaṣr fi’l-Endelüs (Kahire 1986).

17. Aṭlasü târîḫi’l-İslâm (Kahire 1987).

18. el-İslâmü’l-fâtiḥ (Kahire 1987).

19. ʿÂlemü’l-İslâm (Kahire 1989).

20. el-Kâʿbetü’l-müşriḳa ve’l-ʿudvân ʿaleyhâ (Kahire 1991).

21. Eḥâdîs̱ü münteṣıfi’l-leyl (Kahire 1993).

22. el-İslâm fî ʿişrîn âye (Kahire 1993).

23. el-Câriye ve’ş-şâʿir (Kahire 1993).

24. Târîḫu’l-Coġrâfyâ ve’l-coġrâfiyyûn fi’l-Endelüs (Madrid 1967; Kahire 1406/1986). İdrîsî, Bekrî, Bîrûnî, İbn Hazm, İbn Haldûn gibi çok sayıda müslüman âlim ve onların Endülüs’ün coğrafyasıyla ilgili eserleri hakkında bilgi vermektedir.

25. Târîḫu’l-müslimîn fi’l-baḥri’l-mütevassıṭ: el-evḍâʿu’s-siyâsiyye ve’l-iḳtiṣâdiyye ve’l-ictimâʿiyye (Kahire 1411/1991).

26. Aḫbârü’l-ʿaṣr fî inḳıḍâʾi devleti Benî Naṣr (Kahire 1412/1991).

27. Târîḫu’l-Maġrib ve ḥaḍâretühû (I-II, Beyrut 1412/1992). Bu eserde Kuzey Afrika tarihi ve kültürü geniş bir şekilde ele alınmıştır.

Hüseyin Mûnis, Riḥletü İbn Baṭṭûṭa’yı neşrettiği gibi (İbn Baṭṭûṭa ve reḥalâtühû, Kahire 1980) Corcî Zeydân’ın Târîḫu’t-temeddüni’l-İslâmî adlı eserini gözden geçirerek yayımlamıştır (Kahire 1968).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1999 yılında İstanbul’da basılan 19. cildinde, 2-3 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.